ਕੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਟ ਨਸ਼ਟ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੇ ?

1931 ਵਿੱਚ ਅਖੰਡ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਨੂੰ ਆਵਾਜ ਮਿਲੀ ਤਾਂ ਉਰਦੂ/ਹਿੰਦੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਫਿਲਮਾਂ ਬਣਨੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈਆਂ।

ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਬੋਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈਆਂ ਤਾਂ ਪਹਿਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਹੀਰ ਰਾਂਝਾ (1932) ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਗੋਪੀਚੰਦ (1933) ਬਣੀ। ਅਖੰਡ ਦੀਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਦੋ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਮਾਣ ਲਾਹੌਰ ਫ਼ਿਲਮ ਇੰਡਸਟਰੀ ਦੇ ਬਾਨੀ, ਉੱਘੇ ਫ਼ਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ ਅਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਅਬਦੁਲ ਰਸ਼ੀਦ ਕਾਰਦਾਰ ਜਾਂ ਏ.ਆਰ. ਕਾਰਦਾਰ ਨੂੰ ਹਾਸਿਲ ਹੈ।

ਹੀਰ ਰਾਂਝਾ (1932) ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਪਹਿਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਸੀ।
ਇਹ ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਟਾਕੀ ਫਿਲਮ ਵੀ ਸੀ।

ਇਸ ਫਿਲਮ ਦੇ ਨਿਰਮਾਤਾ ਹਕੀਮ ਰਾਮ ਪ੍ਰਸਾਦ ਸਨ, ਜੋ ਕੈਪੀਟਲ ਸਿਨੇਮਾ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਨ।

ਅਨਵਰੀ ਬੇਗਮ ਅਤੇ ਰਫੀਕ ਗਜ਼ਨਵੀ – ।ਸਲਮਾ ਆਗਾ (ਨਿਕਾਹ ਪ੍ਰਸਿੱਧ) ਦੇ ਦਾਦਾ-ਦਾਦੀ ॥ – ਨੇ ਇਸ ਯਾਦਗਾਰੀ ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ ਸਿਰਲੇਖ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਨਿਭਾਈਆਂ।

ਰਫੀਕ ਗਜ਼ਨਵੀ 30 ਅਤੇ 40 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸਨ ਅਤੇ ਅਨਵਰੀ ਬੇਗਮ ਕਈ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆਈ ਸੀ। ਐਮ. ਇਸਮਾਈਲ ਨੇ ਮਸ਼ਹੂਰ “ਕੈਦੋਂ” ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਅਤੇ ਲਾਲਾ ਯਾਕੂਬ ਨੇ “ਸੈਦਾ ਖੇੜਾ” ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।

ਦੂਜੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ “ਗੋਪੀਚੰਦ” ਵੀ ਹਕੀਮ ਰਾਮ ਪ੍ਰਸਾਦ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਫਿਲਮ ਦੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਮਲਾ, ਡਾਕਟਰ ਸੋਨੀ, ਜੱਦਨ ਬਾਈ, ਹਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ, ਐਮ. ਇਸਮਾਈਲ, ਬਾਲੀ, ਦੇਵ ਬਾਲਾ, ਅਖਤਰ ਹੁਸੈਨ ਅਤੇ ਸਬੀਤਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਜਦਕਿ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਅਖਤਰ ਨਵਾਜ਼ ਅਤੇ ਏ.ਆਰ. ਕਾਰਦਾਰ ਸਨ।

ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, ਮੁੰਬਈ ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਪਹਿਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਇਸ਼ਕ-ਏ-ਪੰਜਾਬ (1935), ਅਤੇ ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਪਹਿਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਸ਼ੀਲਾ ਉਰਫ਼ ਪਿੰਡ ਦੀ ਕੁੜੀ (1936) ਵੀ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈਆਂ।

ਇਸ਼ਕ-ਏ-ਪੰਜਾਬ (1935) ਫਿਲਮ ਦਾ ਮਿਰਜ਼ਾ ਸਾਹਿਬਾਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਿਰਲੇਖ ਸੀ। ਬੰਬਈ ਆਧਾਰਿਤ ਇਸ ਫਿਲਮ ਨੂੰ ਅਖੰਡ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਸੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਹੀਰ ਰਾਂਝਾ (1932) ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਅਖੰਡ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਸੀ। ਫਿਲਮ ਇਸ਼ਕ-ਏ-ਪੰਜਾਬ (1935) ਦੀ ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।

ਮਸ਼ਹੂਰ ਅਦਾਕਾਰਾ ਅਤੇ ਗਾਇਕਾ ਖੁਰਸ਼ੀਦ ਦੀ ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਦੇ ਨਾਇਕ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੋਕ ਗਾਇਕ ਭਾਈ ਦੇਸਾ ਸਨ। ਫਿਲਮ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਜੀ.ਆਰ. ਸੇਠੀ, ਨਿਰਮਾਤਾ ਬੋਮਨ ਸ਼ਰਾਫ, ਲੇਖਕ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਮੁਮਤਾਜ਼, ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਨਵਾਬ ਖਾਨ, ਗੀਤਕਾਰ/ਕਵੀ ਗਾਇਕ ਖੁਰਸ਼ੀਦ ਅਤੇ ਸਿਨੇਮੈਟੋਗ੍ਰਾਫਰ ਈ ਕੂਪਰ ਸਨ।

ਇਸ਼ਕ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਮੂਵੀ ਗੀਤ ਜੇ ਮੈਂ ਐਸਾ ਜਾਨਦੀ, ਪ੍ਰੀਤ ਕਿਏ ਦੁਖ ਹੋ… ਗਾਇਕਾ ਖੁਰਸ਼ੀਦ ਦੁਆਰਾ ਗਾਇਆ ਗਿਆ।

ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ, 26 ਮਾਰਚ 1937 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ‘ਪਿੰਡ ਦੀ ਕੁੜੀ’ ਵਜੋਂ ਸ਼ੀਲਾ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈ ਸੀ।

ਇਹ ਫਿਲਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇਵ ਮਹਿਰਾ ਦੁਆਰਾ ਮਦਨ ਥੀਏਟਰ, ਕਲਕੱਤਾ ਦੇ ਬੈਨਰ ਹੇਠ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਵਿੱਚ ਬੇਬੀ ਨੂਰਜਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਲ ਕਲਾਕਾਰ ਅਤੇ ਗਾਇਕਾ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਇਸਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਇਹ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ 16 ਗੀਤ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਕਾਰਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇਵ ਮਹਿਰਾ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦਾ ਪਿਤਾਮਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਂ, ਇਸਨੂੰ ਅਖੰਡ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸਮਾਜਿਕ ਡਰਾਮਾ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਸੀ। ਜੋ ਕਿ ਕਿਸੇ ਲੋਕ ਕਥਾ ਜਾਂ ਕਿੱਸੇ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਗੋਂ ਇਹ ਲੀਓ ਟਾਲਸਟਾਏ ਦੇ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਨਾਵਲ ” “੍ਰੲਸੁਰਰੲਚਟiੋਨ” ‘ਤੇ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਸੀ।

ਇਹ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਚਾਰ ਫਿਲਮਾਂ ਸੰਯੁਕਤ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ ਦੇ ਸਿਰਲੇਖ ਹੇਠ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਲਿਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਅੱਗੇ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ, ਗੀਤਾਂ, ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘਟਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਸੰਖੇਪ ਚਰਚਾ ਹੋਵੇਗੀ।

ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ ਥੀਮ

ਮੁਢਲੀਆਂ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਹਲਕੀਆਂ ਰੋਮਾਂਟਿਕ ਅਤੇ ਸੁਰੀਲੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਸਨ ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਸ਼ੁੱਧ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹੀਰ ਰਾਂਝਾ, ਸੋਹਣੀ ਮਹੀਂਵਾਲ, ਮਿਰਜ਼ਾ ਸਾਹਿਬਾਂ, ਸੈਹਤੀ ਮੁਰਾਦ ਅਤੇ ਦੁੱਲਾ ਭੱਟੀ, ਸੱਸੀ ਪੁੰਨੂੰ, ਗੁਲ ਬਕਾਵਾਲੀ ਅਤੇ ਲੈਲਾ ਮਜਨੂੰ ਅਤੇ ਅਲਿਫ਼ ਲੈਲਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਹਿੰਦੂ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਦੇਸੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਸਨ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਲੋਕ-ਕਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕਹਾਣੀਆਂ, ਓਪੇਰਾ, ਨਾਟਕਾਂ ਅਤੇ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਮੇਲਿਆਂ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਸਥਾਨਾਂ ਤੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫਿਲਮਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਰਦੇ ‘ਤੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਧਾਰਨ ਪੇਂਡੂ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਵਾਲੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਆਮ ਬਣਨ ਲੱਗ ਗਈਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਕਰਸ਼ਕ ਗੀਤ ਸਨ, ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਦੀਆਂ ਧੁਨਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਸਨ।

ਪਹਿਲੀ ਸੁਪਰਹਿੱਟ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਹੀਰ ਸਿਆਲ (1938) ਸੀ।

ਅਖੰਡ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦੌਰ ਕਲਕੱਤਾ ਫਿਲਮ ਹੀਰ ਸਿਆਲ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਜੋ 2 ਦਸੰਬਰ 1938 ਨੂੰ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈ ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਸੁਪਰਹਿੱਟ ਸਿਲਵਰ ਜੁਬਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ ਸਾਬਤ ਹੋਈ।

ਸੇਠ ਮੋਤੀਲਾਲ ਅਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਕੇਡੀ ਮਹਿਰਾ (ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੇਵ ਮਹਿਰਾ) ਨੇ ਇਹ ਕਲਕੱਤੇ ਦੀ ਫਿਲਮ ਕੰਪਨੀ ਇੰਦਰਾ ਮੂਵੀਟੋਨ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸੁਪਰਹਿੱਟ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ ਬਣਾਈ, ਜੋ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸ਼ੈਕਸਪੀਅਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਈਅਦ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਕਲਾਸਿਕ ਕਹਾਣੀ “ਹੀਰ” ‘ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਸੀ।

ਸਹਾਇਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਹੋਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਪਟਕਥਾ, ਸੰਵਾਦ ਅਤੇ ਬੋਲ ਫਜ਼ਲ ਦੀਨ ਸ਼ਰਾਫ ਉਰਫ ਐੱਫ ਡੀ ਸ਼ਰਾਫ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੇ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਫਿਲਮ ਸੀ।

ਫਿਲਮ ਹੀਰ ਸਿਆਲ (1938) ਦੀ ਕਾਸਟ।

ਫਿਲਮ ਹੀਰ ਸਿਆਲ (1938) ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਅਦਾਕਾਰ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਨ ਜੋ ਬਿਹਤਰ ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਅਤੇ ਮੌਕਿਆਂ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਕਲਕੱਤਾ, ਅਖੰਡ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੂਜੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਫਿਲਮ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲੀ ਫਿਲਮਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਫਿਲਮ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਵਸ ਗਏ ਸਨ।

ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਵਿਚ ਇਕਬਾਲ ਬੇਗਮ ਉਰਫ਼ ਬਾਲੋ ਨੇ “ਹੀਰ” ਦੀ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ ਜੋ ਇਕ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ  ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਪਤੀ ਬਣੇ (ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਮਾਹੀਆ) ਨਾਲ ਗੁਜਰਾਤ ਤੋਂ ਕਲਕੱਤੇ ਆ ਗਈ ਸੀ। ਉੱਥੇ ਸਟੇਜ ‘ਤੇ ਅਦਾਕਾਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਗੀਤ ‘ਮਾਹੀਆ’ ਦਾ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰਾ ਅੰਦਾਜ਼ ਗਾਉਣ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਆਂਦਾ ਅਤੇ ਦੋ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਬੱਚੀ (ਸਬੀਹਾ ਖਾਨਮ) ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਜਵਾਨੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਇਕਬਾਲ ਬੇਗਮ ਉਰਫ਼ ਬਾਲੋ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।

ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਵਿੱਚ “ਹੀਰ”, “ਬਾਲੋ” ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ “ਰਾਂਝਾ”, “ਬਾਲੀ” ਵੀ ਸਨ ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ “ਪੀ.ਐਨ. ਬਾਲੀ” ਨਾਮ ਹੇਠ ਅੱਧੀ ਦਰਜਨ ਕਲਕੱਤਾ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਐਫ ਡੀ ਸ਼ਰਾਫ ਨੇ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ।

ਫਿਲਮ ਹੀਰ ਸਿਆਲ (1938) ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਐਮ.ਇਸਮਾਈਲ ਦੀ ਸੀ, ਜੋ ਤੀਜੀ ਵਾਰ ਕੈਦੋਂ ਬਣਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਬੰਬਈ ਦੀ ਮੂਕ ਫ਼ਿਲਮ ਹੀਰ ਰਾਂਝਾ (1929) ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਹੀਰ ਰਾਂਝਾ (1932) ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਅ ਚੁੱਕੇ ਸਨ।

ਫ਼ਿਲਮ ਹੀਰ ਸਿਆਲ (1938) ਲਈ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਮਾਸਟਰ ਧੁੰਮੀ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਫ਼ਿਲਮ ਲਈ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਵੀਹ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਐਫ ਡੀ ਸ਼ਰਾਫ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਗੀਤ ਕਹਾਵਤ ਬਣ ਗਏ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ “ਚੰਨਾ ਵੇ ਤੇਰੀ ਚਾਨਣੀ, ਤਾਰਿਆ ਵੇ ਤੇਰੀ ਲੋਹ”। “ਸੋਹਣੇ ਦੇਸਾਂ ਅੰਦਰ ਦੇਸ ਪੰਜਾਬ” “ਡੋਲੀ ਚੜ੍ਹਦਿਆਂ ਮਾਰੀਆਂ ਹੀਰ ਚੀਕਾਂ” ਅਤੇ “ਉੱਚੀ ਪਿੱਪਲਾਂ ਪੀਂਘਾਂ ਪਾਈਆਂ ਵੇ” ਆਦਿ। ਇਹ ਮੁੱਖ ਗਾਇਕਾ ਸ਼ਮਸ਼ਾਦ ਬੇਗਮ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਸੀ। ਜਿਸ ਨੇ ਕਰੀਮ ਹੈਦਰ ਨਾਲ ਡੁਏਟ ਗੀਤ ”ਪਿਆਰ ਦੇ ਦੁਖੜੇ ਫਰੋਲਾਂ ਮੈਂ” ਗਾਇਆ।

ਬੇਬੀ ਨੂਰਜਹਾਂ ਦਾ ਜਾਦੂ

ਇਸ ਫਿਲਮ ਵਿਚ ਇੱਕ ਬੱਚੀ, ਨੂਰਜਹਾਂ ਵੀ ਸੀ, ਜੋ ਅਖੰਡ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸੁਪਰਹਿੱਟ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ, ਹੀਰ ਸਿਆਲ (1938) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਅਤੇ ਗਾਇਕਾ ਵਜੋਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸਨੇ ਲਾਹੌਰ ਸਟੇਜ ‘ਤੇ ਵੱਡੀ ਸਫਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ “ਪੰਜਾਬ ਮੇਲ” ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕ ਸਮੂਹ ਨਾਲ ਕਲਕੱਤਾ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਉਣ ਲਈ, ਉਸਨੂੰ ਕਈ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਸਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਭੈਣਾਂ, ਹੈਦਰਬੰਦੀ ਅਤੇ ਇੱਦਨ ਬਾਈ ਵੀ ਫਿਲਮ ਦੀ ਕਾਸਟ ਵਿੱਚ ਸਨ।

ਕਲਕੱਤਾ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ, ਸ਼ੀਲਾ ਉਰਫ਼ ਪਿੰਡ ਦੀ ਕੁੜੀ (1936) ਵਿੱਚ ਅਭਿਨੈ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਹੀਰ ਸਿਆਲ (1938) ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਬੇਬੀ ਨੂਰਜਹਾਂ ਸੀ, ਜਿਸਦੀ ਗਾਇਕੀ ਦਾ ਜਾਦੂ ਪਰਦੇ ‘ਤੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਝਲਕਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਅਤੇ ਸੁਣਨ ਲਈ ਲੋਕ ਸਿਨੇਮਾਘਰਾਂ ‘ਚ ਪੁੱਜੇ ਹੋਏ ਸਨ।

ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੈਕੰਡਰੀ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਬੇਬੀ ਨੂਰਜਹਾਂ ਨੂੰ ਫਿਲਮ ਦੇ ਪੋਸਟਰਾਂ ਅਤੇ ਅਖਬਾਰਾਂ ਦੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀਰੋਇਨ ਵਾਂਗ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਫਿਲਮ ‘ਚ ਅਦਾਕਾਰੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਸ ਨੇ ਸਿਰਫ ਇਕ ਗੀਤ ਗਾਇਆ ਹੈ। ਜਿਸਨੂੰ ਨੂੰ ਉਸ ਤੇ ਫਿਲਮਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਗੀਤ ਦੇ ਬੋਲ ਸਨ: “ਸੋਹਣੀਆਂ ਦੇਸਾ ਅੰਦਰ, ਦੇਸ ਪੰਜਾਬ “।

ਪੰਚੋਲੀ ਆਰਟ ਪਿਕਚਰਜ਼ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ

ਫਿਲਮ ਹੀਰ ਸਿਆਲ (1938) ਦੀ ਵੱਡੀ ਸਫਲਤਾ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਵਪਾਰਕ ਵਿਵਾਦ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸਨੇ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਫਿਲਮ ਕੰਪਨੀ “ਪੰਚੋਲੀ ਆਰਟ ਪਿਕਚਰਜ਼” ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ।

ਇਹ ਫਿਲਮ ਮੈਕਲਿਓਡ ਰੋਡ, ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਸਿਨੇਮਾ ਹਾਲ (ਸਨੋਬਰ/ਐਂਪਾਇਰ) ਵਿੱਚ ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸਦੀ ਮਾਲਕੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਫਿਲਮ ਵਿਤਰਕ ਸੇਠ ਦਲਸੁਖ ਪੰਚੋਲੀ ਦੀ ਸੀ। ਫਿਲਮ ਦਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਉਮੀਦ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰਿਹਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਨਿਰਮਾਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਕ ਨੂੰ ਅਮੀਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।

ਫਿਲਮ ਹੀਰ ਸਿਆਲ (1938) ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸੇਠ ਪੰਚੋਲੀ ਨੇ ਖੁਦ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਉੱਦਮ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਸ਼ਹੂਰ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ-ਕਥਾ, ਸੋਹਣੀ ਮਹੀਵਾਲ (1939) ‘ਤੇ ਫਿਲਮ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਇੱਕ ਅਨੁਭਵੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਰੋਸ਼ਨ ਲਾਲ ਸ਼ੋਰੀ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ।

ਕਲਕੱਤਾ ਦੀ ਇੰਦਰਾ ਮੂਵੀ ਟੋਨ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ ਅਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਕੇਡੀ ਮਹਿਰਾ ਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਆਈ ਅਤੇ ਉਨਾਂ ਨੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਇਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਸੋਹਣੀ ਕੁਮਹਾਰਨ (1939) ਬਣਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਫਿਲਮਾਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਇੱਕੋ ਦਿਨ ਯਾਨੀ 3 ਮਾਰਚ 1939 ਨੂੰ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਲਾਹੌਰ ਵਾਲੀ ਫਿਲਮ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਹੋਈ ਪਰ ਕਲਕੱਤਾ ਫਿਲਮ ਹਿੱਟ ਰਹੀ।

ਫਿਲਮ ਸੋਹਣੀ ਮਹੀਵਾਲ ਅਤੇ ਸੋਹਣੀ ਕੁਮਹਾਰਨ

ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਬਣੀਆਂ ਇਹ ਪਹਿਲੀਆਂ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮਾਂ ਸਨ।

ਸੋਹਣੀ ਮਹੀਵਾਲ  (1939) ਦੀ ਅਸਫਲਤਾ ਇੱਕੋ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਪਹਿਲੀਆਂ ਦੋ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਹੋਣਾ ਸੀ।
ਅਤੇ ਸੋਹਣੀ ਕੁਮਹਾਰਨ (1939) ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਵੱਡੀ ਸਟਾਰ ਕਾਸਟ ਸੀ।

ਅਤੀਤ ਵਿੱਚ, ਲੋਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਦੇ ਵਧੇਰੇ ਸ਼ੌਕੀਨ ਰਹੇ ਹਨ. ਇਹ ਲਾਹੌਰ ਫਿਲਮ ਸੋਹਣੀ ਮਹੀਵਾਲ (1939) ਦੀ ਵੱਡੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਫਿਲਮ ਦੇ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਸਨੂੰ ਅਸਫਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਫਿਲਮ ਐਮ ਇਸਮਾਈਲ ਵਰਗੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਲਾਕਾਰ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਅਜਮਲ ਵਰਗੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਅਭਿਨੇਤਾ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਫਿਲਮ ਸੀ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਅਲਮਾਸ ਬਾਈ ਅਤੇ ਬਸ਼ੀਰ ਕੰਵਲ ਸਨ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੋਕ ਕਲਾਕਾਰ ਸਨ ਪਰ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ।

ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਬੋਲ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ ਉਸਤਾਦ ਹਮਦਮ ਨੇ ਲਿਖੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਇਹ ਫਿਲਮ ਬਣੀ ਸੀ। ਉਹ ਜਨਕਵੀ ਉਸਤਾਦ ਦਾਮਨ ਦੇ ਉਸਤਾਦ ਸਨ।

ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸੰਗੀਤ ਵਧੀਆ ਸੀ ਅਤੇ ਮਹਾਨ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਜੀ.ਏ. ਚਿਸ਼ਤੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ ਦੇ ਹਿੱਟ ਗੀਤ “ਛਬੀ ਦੀਆਂ ਚੁੰਨੀਆਂ ਮੈਂ ਮਲ ਮਲ ਧੋਨੀ ਆਂ” ਵਿੱਚ ਚੰਗਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਗੀਤ ਨੂੰ ਉਮਰਾਓ ਜੀਆ ਬੇਗਮ ਨੇ ਗਾਇਆ ਸੀ।

ਕਲਕੱਤਾ ਕੀ ਸੋਹਣੀ ਕੁਮਹਾਰਨ (1939) ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਟਾਰਕਾਸਟ ਵਾਲੀ ਫਿਲਮ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਸੁਪਰਹਿੱਟ ਹੀਰ ਸਿਆਲ (1938) ਦੇ ਹੀਰੋ ਪੀਐਨ ਬਾਲੀ ਦੇ ਉਲਟ ਅਨੁਭਵੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਖੁਰਸ਼ੀਦ ਦੇ ਨਾਲ ਮੁਬਾਰਕ ਅਲੀ ਖਾਨ ਅਤੇ ਮੁਮਤਾਜ਼ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਜੋੜੀ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਗੁਲਾਮ ਅਲੀ ਖਾਨ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਵੀ ਸਨ। ਫਿਲਮ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਬੋਲ ਵਲੀ ਸਾਹਬ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੇ ਗਏ ਸਨ ਜੋ ਕਈ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆਏ ਸਨ ਪਰ ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ ਸੀ। ਸ਼ਿਆਮ ਸੁੰਦਰ ਦਾ ਨਾਂ ਅਜਿਹੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਵਜੋਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਮਹਾਨ ਗਾਇਕ ਮੁਹੰਮਦ ਰਫ਼ੀ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਦਿੱਤੀ।

ਪੰਚੋਲੀ ਬਨਾਮ ਸ਼ੌਰੀ

ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਕਲਕੱਤਾ ਫਿਲਮਾਂ ਦੇ ਕਾਸਟ ਕ੍ਰੈਡਿਟ ਵਿੱਚ ਇਸ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅੰਤਰ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕੁਝ “ਗੁਪਤ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ਾਂ” ਵੀ ਸਨ ਜੋ ਹਰ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰੀਆਂ ਹਨ।

ਦੰਤਕਥਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ “ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾਮਾ” ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਕਿਸ਼ਨ ਦੇਵ ਮਹਿਰਾ (ਕੇ. ਡੀ. ਮਹਿਰਾ) ਨੇ ਸੇਠ ਪੰਚੋਲੀ ਦੀ ਫਿਲਮ ਨੂੰ ਕਮਜੋਰ ਕਰਨ ਲਈ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਰੋਸ਼ਨ ਲਾਲ ਸ਼ੋਰੀ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਨਾਮ ਵਜੋਂ ਉਸ ਨੂੰ  ਆਪਣੀ ਫਿਲਮ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਸੌਂਪਿਆ। ਦਰਅਸਲ, ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਪੂਰਨ ਭਗਤ (1939) ਵੀ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਬਣੀ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ, ਉਸ ਨੂੰ ਸੇਠ ਪੰਚੋਲੀ ਵਾਲੀ ਫਿਲਮ ਦੇ ਨਾਲ ਰੋਸ਼ਨ  ਸ਼ੋਰੀ ਨੂੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਕਾਸਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੇਠ ਦਲਸੁੱਖ ਪੰਚੋਲੀ ਅਤੇ ਰੋਸ਼ਨ ਲਾਲ ਸ਼ੋਰੀ (ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਰੂਪ ਕਿਸ਼ੋਰ ਸ਼ੋਰੀ ਸਮੇਤ) ਵਪਾਰਕ ਵਿਰੋਧੀ ਬਣ ਗਏ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫ਼ਿਲਮ ਸੋਹਣੀ ਮਹੀਵਾਲ (1939), ਸ਼ੋਰੀ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸੇਠ ਪੰਚੋਲੀ ਦੀ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਫਿਲਮ ਰਹਿ ਗਈ ਸੀ।

ਸੇਠ ਪੰਚੋਲੀ ਨੇ ਵੀ ਕੇਡੀ ਮਹਿਰਾ ਨੂੰ  ਢੁਕਵਾਂ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇੰਦਰਾ ਮੂਵੀਟੋਨ ਦੇ ਕਈ ਉਭਰਦੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ “ਤੋੜਿਆ”, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਕਲਾਕਾਰ ਬੇਬੀ ਨੂਰਜਹਾਂ ਸੀ। ਇਹ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਸਾਰੇ ਕਲਾਕਾਰ ਫਿਲਮ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੇ ਤਨਖਾਹਦਾਰ ਕਰਮਚਾਰੀ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਠੇਕੇ ਅਧੀਨ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਫਿਲਮ ਕੰਪਨੀ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਸੀ।

1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਛੋਟੀਆਂ ਅਤੇ ਵੱਡੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਅਤੇ ਫਿਲਮ ਸਟੂਡੀਓ ਵੀ ਸਨ, ਪਰ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਣ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ “ਪੰਚੋਲੀ ਪਿਕਚਰਜ਼” ਅਤੇ “ਸ਼ੌਰੀ ਪਿਕਚਰਜ਼” ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਰਿਹਾ।

ਪਹਿਲੀ ਬਲਾਕਬਸਟਰ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ ਗੁਲ ਬਕਾਵਾਲੀ (1939) ਸੀ।

ਕਲਕੱਤੇ ਦੀ ਇੰਦਰਾ ਮੂਵੀਟੋਨ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਲੜਾਈ ਜਿੱਤੀ ਪਰ ਉਹ ਜੰਗ ਨਾ ਜਿੱਤ ਸਕੀ। ਉਸੇ ਸਾਲ, ਪੰਚੋਲੀ ਪਿਕਚਰਜ਼ ਦੀ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਪਹਿਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਗੁਲ ਬਕਾਵਾਲੀ (1939) ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈ ਅਤੇ ਅਖੰਡ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਬਲਾਕਬਸਟਰ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਬਣ ਗਈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਸ ਫਿਲਮ ਦੀ ਕੁੱਲ ਲਾਗਤ 60 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਸੀ, ਪਰ ਕਮਾਈ 15 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਸੀ, ਜੋ ਅੱਜ ਦੇ 15 ਅਰਬ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ।

ਫਿਲਮ ਗੁਲ ਬਕਾਵਾਲੀ (1939) ਫਿਲਮ ਹੀਰ ਸਿਆਲ (1938) ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਸਫਲ ਰਹੀ। ਫਿਲਮ ਦੀ ਚੰਗੀ ਕਮਾਈ ਨਾਲ, ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ ਸੇਠ ਦਲਸੁਖ ਪੰਚੋਲੀ ਨਾ ਸਿਰਫ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਕਈ ਸਿਨੇਮਾ ਹਾਲਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਬਣ ਗਏ, ਸਗੋਂ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਪੌਸ਼ ਖੇਤਰਾਂ, ਮਾਲ ਰੋਡ ਅਤੇ ਮੁਸਲਿਮ ਟਾਊਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਫਿਲਮ ਸਟੂਡੀਓ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਾਮਯਾਬ ਰਹੇ।

ਫਿਲਮ ਗੁਲ ਬਕਾਵਾਲੀ (1939) ਨੇ ਬੇਬੀ ਨੂਰਜਹਾਂ ਨੂੰ ਸੁਪਰਸਟਾਰ ਬਣਾਇਆ।

ਫਿਲਮ ਗੁਲ ਬਕਾਵਾਲੀ (1939) 10 ਨਵੰਬਰ 1939 ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ ਨਿਊ ਕਰਾਊਨ ਅਤੇ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਦੇ ਇੰਪੀਰੀਅਲ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ, ਸਿਨੇਮਾਘਰ ਕੁਝ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹੋਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮੋਬਾਈਲ ਥੀਏਟਰ ਸਨ ਜੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤੰਬੂਆਂ ਵਿੱਚ ਫਿਲਮਾਂ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਫਿਲਮ ਨੇ ਚੰਗਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਕੀਤਾ ਜੋ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਕਿ 100 ਫੀਸਦੀ ਸਹੀ ਹੋਵੇ। ਸਾਰੀਆਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਸੱਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ, ਉਹ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਵਧਾ-ਚੜ੍ਹਾ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਰਿਪੋਰਟ ਮੀਡੀਆ ਸੂਤਰਾਂ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ।

ਫਿਲਮ ਗੁਲ ਬਕਾਵਾਲੀ (1939) ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹੇਮ ਲਤਾ ਅਤੇ ਸਲੀਮ ਰਜ਼ਾ ਨੇ ਅਭਿਨੈ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਪਰ ਫਿਲਮ ਦੇ ਪੋਸਟਰਾਂ ਅਤੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਐਮ. ਇਸਮਾਈਲ ਅਤੇ ਬੇਬੀ ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਇਹ ਫਿਲਮ ਮਹਾਨ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਮਾਸਟਰ ਗੁਲਾਮ ਹੈਦਰ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸਫਲ ਫਿਲਮ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬੇਬੀ ਨੂਰਜਹਾਂ ਨੇ ਵਲੀ ਸਾਹਿਬ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਤ ਇਹ ਸਦਾਬਹਾਰ ਗੀਤ ਗਾਇਆ ਸੀ।

“ਸ਼ਾਲਾ ਜਵਾਨੀ ਮਾਨੇ, ਅੱਖਾਂ ਨਾ ਮੋੜੀਂ ਪੀ ਲੇ”

ਇਸ ਗੀਤ ਨੇ ਬੇਬੀ ਨੂਰਜਹਾਂ ਨੂੰ ਸੁਪਰਸਟਾਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਬਾਕੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਲਈ ਕਦੇ ਪਿੱਛੇ ਮੁੜ ਕੇ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ!

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਗਾਇਕਾ ਤਮੰਚਾ ਜਾਨ ਨਾਲ ਵੀ ਗੀਤ ਗਾਇਆ:
ਘੁੱਕ, ਮੇਰੀ ਕਿਸਮਤ ਸੋ ਗਈ, ਜ਼ਰੂਰ ਓਏ, ਸੱਜਣਾਂ ਦੇ ਬਾਜੋਂ ਸਾਨੂੰ ਮਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰ ਓਏ

ਹੀਰ ਸਿਆਲ (1938) ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕਲਕੱਤਾ-ਅਧਾਰਤ ਫਿਲਮ ਕੰਪਨੀ ਇੰਦਰਾ ਮੂਵੀਟੋਨ ਨੇ ਵੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਫਲ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ, ਸੱਸੀ ਪੰਨੂ (1939) ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਬਾਲੋ ਦੂਜੀ ਅਤੇ ਆਖਰੀ ਵਾਰ ਹੀਰੋਇਨ ਵਜੋਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੀ।

ਬੇਬੀ ਨੂਰਜਹਾਂ ਨੇ ਬਾਲੋ ਜਾਂ ਸੱਸੀ ਦੇ ਬਚਪਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੈਕੰਡਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਫਿਲਮ ਦੇ ਪੋਸਟਰ ‘ਤੇ ਉਸਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਸੀ। ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਵਿੱਚ ਹੀਰੋ ਮੁਹੰਮਦ ਅਸਲਮ ਨਾਮ ਦਾ ਇੱਕ ਗੁਮਨਾਮ ਅਦਾਕਾਰ ਸੀ। ਬਾਲੋ ਦੇ ਪਤੀ ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਮਾਹੀਆ ਨੇ ਵੀ ਇਕ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ।

ਦਾਊਦ ਚੰਦ ਨੇ ਫਿਲਮ ਸੱਸੀ ਪੁੰਨੂ (1939) ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜੋ ਉਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ ਸੀ। ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਉਸੇ ਫਿਲਮ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਉਰਦੂ ਫਿਲਮ ਸੱਸੀ (1954) ਬਣਾਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਬਾਲੋ ਦੀ ਧੀ ਸਬੀਹਾ ਖਾਨਮ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫਿਲਮ ਲਈ ਉਸੇ ਸਾਲ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਫਿਲਮ ”ਸ਼ਰਤ” ਦੇ ਪੂਰੇ ਗੀਤ ਦੀ ਨਕਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਗੀਤ ਦੇ ਬੋਲ ਸਨ “ਨਾ ਯੇ ਚਾਂਦ ਹੋਗਾ”।

ਫਿਲਮ ਸੱਸੀ ਪੰਨੂ (1939) ਵਿੱਚ ਵੀ, ਗੀਤ ਐਫ ਡੀ ਸ਼ਰਾਫ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਮਾਸਟਰ ਧੁੰਮੀ ਖਾਨ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਇਸ ਫਿਲਮ ਦਾ ਇੱਕ ਗੀਤ ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬੇਬੀ ਨੂਰਜਹਾਂ ਦੇ ਕਿਰਦਾਰ ਲਈ ਰਚਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ‘ਤੇ ਚਿੱਤਰਿਤ ਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ:

ਮੇਰੇ ਬਾਬੁਲ ਦਾ ਮੁਖੜਾ ਪਿਆਰਾ, ਮੇਰੀ ਅੰਮੀ ਏ ਰੋਸ਼ਨ ਤਾਰਾ

1939 ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਫਿਲਮਾਂ

ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸੱਤ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਪੰਜ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਹੀ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈਆਂ ਸਨ, ਪਰ 1939 ਦੇ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਕੈਲੰਡਰ ਵਰ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ ਸੱਤ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 4 ਕਲਕੱਤਾ, 2 ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ 1 ਬੰਬਈ ਤੋਂ ਸੀ।

ਫਿਲਮ ਮਿਰਜ਼ਾ ਸਾਹਿਬਾਂ (1939)

ਉਸ ਸਾਲ ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਮਿਰਜ਼ਾ ਸਾਹਿਬਾਂ (1939) ਸੀ, ਜੋ ਉੱਥੇ ਰਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਬੰਬਈ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਇਸ਼ਕ-ਏ-ਪੰਜਾਬ (1935) ਵੀ ਇਸੇ ਕਹਾਣੀ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸਥਾਨਕ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।

ਐਬਟਾਬਾਦ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਅਦਾਕਾਰ ਜ਼ਹੂਰ ਰਾਜਾ ਨੇ ਬੰਬਈ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ  ਗਈ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਮਿਰਜ਼ਾ ਸਾਹਿਬਾਂ (1939) ਵਿੱਚ ਹੀਰੋ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਇਹ ਸਿਆਲਕੋਟ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਾਮੇਡੀਅਨ ਏ.ਕੇ. ਇਹ ਸ਼ਾਹ ਸ਼ਿਕਾਰਪੁਰੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਵੀ ਸੀ। ਅੱਲਾ ਦੇਵੀ ਨਾਂ ਦੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਾਣੀ-ਪਛਾਣੀ ਅਦਾਕਾਰਾ ਹੀਰੋਇਨ ਸੀ। ਦੀਨਾ ਨਾਥ ਮਧੋਕ (ਧਂ ੰੳਦਹੋਕ), ਜੋ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸਨ, ਇਸ ਫਿਲਮ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ, ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਗੀਤਕਾਰ ਸਨ।

ਕਲਕੱਤਾ-ਅਧਾਰਤ ਫਿਲਮ ਕੰਪਨੀ ਇੰਦਰਾ ਮੂਵੀਟੋਨ ਨੇ ਲਾਹੌਰ-ਅਧਾਰਤ ਫਿਲਮ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ, ਉਸ ਸਾਲ ਆਪਣੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ ਭਗਤ ਸੂਰਦਾਸ (1939) ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਕ ਹੋਰ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਿੰਦੂ ਕਹਾਣੀ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ ਪੂਰਨ ਭਗਤ (1939) ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ। ਫਿਲਮ ਭਗਤ ਸੂਰਦਾਸ ਵਿੱਚ ਸਈਦਾ ਬਾਨੋ ਨਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਦਾ ਨਾਮ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਵਰਨ ਲਤਾ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ? ਪੂਰਨ ਭਗਤ (1939) ਵਿੱਚ ਕਰਨ ਦੀਵਾਨ ਅਤੇ ਅਨਵਰੀ ਸਨ।

ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮਾਂ ਦਾ ਸੁਨਹਿਰੀ ਯੁੱਗ

ਸਾਲ 1940 ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਯਾਦਗਾਰ ਸਾਲ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਵਿੱਚ 9 ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਇਸ ਸਾਲ ਵੀ ਕਲਕੱਤਾ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ 5 ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤੀਆਂ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਲਾਹੌਰ ਨੇ 3 ਅਤੇ ਬੰਬਈ ਨੇ 1 ਫ਼ਿਲਮ ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਹ ਵੀ ਹਿੰਦੀ/ਉਰਦੂ/ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦਾ ਡਬਲ ਵਰਜ਼ਨ ਸੀ।

ਸਾਲ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੰਗੀਤਕ ਅਤੇ ਐਕਸ਼ਨ ਫਿਲਮ ਦੁੱਲਾ ਭੱਟੀ (1940) ਸੀ, ਇਹ ਰੋਸ਼ਨ ਲਾਲ ਸ਼ੋਰੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸ਼ਾਲੀ ਪੁੱਤਰ ਰੂਪ ਸ਼ੋਰੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ ਸੀ। ਇਸ ਫਿਲਮ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਸੁਪਰਸਟਾਰ ਹੀਰੋਇਨ ਰਾਗਿਨੀ ਦਿੱਤੀ। ਐਮਡੀ ਕੰਵਰ, ਟਾਈਟਲ ਰੋਲ ਵਿੱਚ ਸਨ।

ਕਮਲਾ ਮੂਵੀਟੋਨ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਲਕੱਤਾ ਦੀ ਇੰਦਰਾ ਮੂਵੀਟੋਨ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਹੋ ਫਿਲਮ ਕੰਪਨੀ ਰੂਪ ਕੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ “ਸ਼ੌਰੀ ਪਿਕਚਰਜ਼” ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਣ ਲੱਗੀ। ਸ਼ੋਰੀ, ਜੋ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਕਈ ਸਿਨੇਮਾ ਹਾਲਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮੁਲਤਾਨ ਰੋਡ ਲਾਹੌਰ ‘ਤੇ ਸ਼ੌਰੀ ਫਿਲਮ ਸਟੂਡੀਓ ਦੇ ਮਾਲਕ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਅਦਾਕਾਰਾ ਮੀਨਾ ਸ਼ੌਰੀ ਦੇ ਪਤੀ ਬਣ ਗਏ।

ਫਿਲਮ ਦੁੱਲਾ ਭੱਟੀ (1940) ਦਾ ਸੰਗੀਤ ਬਹੁਤ ਸਫਲ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ। ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਪੰਡਿਤ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਮ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਤ ਅਜ਼ੀਜ਼ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਅਤੇ ਐਫ ਡੀ ਸ਼ਰਾਫ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਨੇ ਸਨਸਨੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ। ਨਵੀਂ ਅਦਾਕਾਰਾ ਰਾਗਿਨੀ ‘ਤੇ ਚਿਤ੍ਰਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਗੀਤ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੋਕ ਗਾਇਕਾ ਰਸ਼ੀਦਾ ਬੇਗਮ ਦੁਆਰਾ ਗਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਫਿਲਮ ਦਾ ਦੁੱਜਾ ਨਾਂਅ” ਅੰਨੀ ਜਵਾਨੀ” ਸੀ, ਇਹ 15 ਰੀਲਾਂ ਵਾਲੀ ਲਗਭਗ ਤਿੰਨ ਘੰਟੇ ਦੀ ਫਿਲਮ ਸੀ।

ਆਖੇ ਨਾ ਲਗਦੀ ਅੰਨੀ ਜਵਾਨੀ
ਬੋਲ ਬੋਲ ਨੀ ਗੁਲੇਲੇ ਮੇਰੇ ਚੰਨ ਦੀਏ
ਇਸ ਰੋਗ ਦਾ ਨਾ ਏ ਕੀ ਅੜੀਯੋ, ਗਿਆ ਅੰਦਰੋ ਅੰਦਰੇ ਪੀ ਅੜੀਯੋ
ਰੱਬ ਦੀ ਜਨਾਬ ਵਿੱਚੋ ਇਕੋ ਦਿਲ ਮੰਗਦਾ

ਫਿਲਮ ਯਮਲਾ ਜੱਟ (1940)

ਸਾਲ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵੱਡੀ ਫਿਲਮ ਯਮਲਾ ਜੱਟ (1940) ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਪੋਸਟਰਾਂ ਅਤੇ ਅਖਬਾਰਾਂ ਦੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਨੂਰਜਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ “ਬੇਬੀ” ਨੂੰ ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਹੁਣ ਇੱਕ ਤੇਰ੍ਹਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਕਿਸ਼ੋਰ ਕੁੜੀ ਸੀ ਅਤੇ ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਚਾਈਲਡ ਸਟਾਰ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸਹਾਇਕ ਅਦਾਕਾਰਾ ਵਜੋਂ ਨਜ਼ਰ ਆਈ।

ਫਿਲਮ ਯਮਲਾ ਜੱਟ (1940) ਵਿੱਚ, ਨੂਰਜਹਾਂ ਨੇ ਐਮ. ਇਸਮਾਈਲ ਦੀ ਛੋਟੀ ਧੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਿਰਲੇਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ, ਜੋ ਆਪਣੀ ਵੱਡੀ ਪਰ ਚੰਚਲ ਸੁਭਾਅ ਵਾਲੀ ਭੈਣ ਅੰਜਨਾ ਨੂੰ ਲੀਹ ‘ਤੇ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕ ਪੈਸੇ ਦੀ ਭੁੱਖੇ, ਚਾਲਬਾਜ਼ ਅਤੇ ਬਾਬੂ ਨਾਮ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਆਹੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਆਦਮੀ (ਪ੍ਰਾਣ) ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਵਿੱਚ ਪੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਆਪਣੀ ਭੈਣ, ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਮੰਗੇਤਰ ਨੂੰ ਵੀ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਪਛਤਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਇਹ ਅਭਿਨੇਤਾ ਪ੍ਰਾਣ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਫਿਲਮ ਸੀ, ਜੋ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ, ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਭਿਨੇਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਫਿਲਮਾਂ ਦਾ ਚੋਟੀ ਦਾ ਖਲਨਾਇਕ ਅਭਿਨੇਤਾ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ।

ਇਸ ਸੁਪਰਹਿੱਟ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ ਲਈ, ਸਿੰਧ ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਮੋਤੀ ਬੀ. ਗਡਵਾਨੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਕ੍ਰੈਡਿਟ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਰੰਗੀਨ ਫਿਲਮ ਕਿਸਾਨ ਕੰਨਿਆ (1935) ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਨੂੰ ਬੰਬਈ ਤੋਂ ਲਾਹੌਰ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਵਲੀ ਸਾਹਬ ਕੋਲ ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਬੋਲ ਸਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਸੰਪਾਦਕ ਸਈਅਦ ਸ਼ੌਕਤ ਹੁਸੈਨ ਰਿਜ਼ਵੀ ਸਨ ਜੋ ਨੂਰਜਹਾਂ ਦੇ ਪਿਆਰ ਵਿੱਚ ਕਲਕੱਤੇ ਤੋਂ ਲਾਹੌਰ ਆ ਗਏ ਸਨ। (ਦੰਤਕਥਾ)

ਫਿਲਮ ਯਮਲਾ ਜੱਟ (1940) ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤ ਗੁਰੂ “ਗੁਲਾਮ ਹੈਦਰ” ਦੁਆਰਾ ਰਚੇ ਗਏ ਅੱਠ ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸੁਪਰਹਿੱਟ ਹੋਏ। ਫਿਲਮ ਦੀ ਨਾਇਕਾ ਲਈ ਗੀਤ ਸ਼ਮਸ਼ਾਦ ਬੇਗਮ ਦੁਆਰਾ ਗਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਨੂਰਜਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਗਾਏ ਗਏ ਗੀਤ ਉਸ ‘ਤੇ ਚਿੱਤਰਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਗੀਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਏ ਸਨ।

ਬਾਬੁਲ, ਮੈਂ ਬੁੱਲਾਰਈਆਂ, ਚਲ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਚਲੀਏ…. (ਨੂਰਜਹਾਂ)
ਕੂ ਕੂ ਮੈਂ ਕੋਇਲ ਵਾਂਗੁ ਕਿਉ ਨਾ ਗਾਵਾਂ (ਨੂਰਜਹਾਂ)
ਨਾ ਵੱਢੋ ਉਹ ਕਲੀਆਂ, ਮਾਲੀ ਮਰ ਸਕਦਾ ਹੈ (ਨੂਰ ਜਹਾਂ)
ਕਣਕਾਂ ਦੀਆਂ ਫੱਸਲਾਂ ਪੱਕੀਆਂ ਨੇ, ਹਾਹਾ ਜੀ ਹਾਹਾ, ਵਾਹ ਦਾਤਾ.. (ਸ਼ਮਸ਼ਾਦ ਬੇਗਮ)
ਸੁਪਨੇ ਵਿਚ ਸੁਪਨਾ ਤਕਿਆ, ਜਿਨੁ ਤਕ ਤਕ ਜੀਵਰਾ ਹਸਿਆ.. (ਸ਼ਮਸ਼ਾਦ ਬੇਗਮ, ਮਾਸਟਰ ਗੁਲਾਮ ਹੈਦਰ)

1940 ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ

ਕਲਕੱਤੇ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ, ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਮਤਵਾਲੀ ਮੀਰਾ (1940), ਮਸ਼ਹੂਰ ਅਦਾਕਾਰਾ ਅਤੇ ਗਾਇਕਾ ਮੁਖਤਾਰ ਬੇਗਮ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਤੀ, ਮਹਾਨ ਨਾਟਕਕਾਰ ਆਗਾ ਹਸ਼ਰ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਕਲਕੱਤੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਹ  ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਬੇਬੀ ਨੂਰਜਹਾਂ ਨੂੰ ਕਲਕੱਤੇ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ, ਸ਼ੀਲਾ ਉਰਫ਼ ਪਿੰਡ ਦੀ ਕੁੜੀ (1936) ਵਿੱਚ ਕਾਸਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਬਾਕੀ ਚਾਰ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਇੰਦਰਾ ਮੂਵੀਟੋਨ ਦੀਆਂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਅਰਬੀ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀ ਲੈਲਾ ਮਜਨੂੰ (1940) ਵਿੱਚ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਪੁਸ਼ਪਾ ਰਾਣੀ ਨਾਲ ਪੀ.ਐਨ. ਬਾਲੀ ਨੇ ਸਿਰਲੇਖ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਨਿਭਾਈਆਂ ਸਨ। ਮਰਦ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਜੱਗਾ ਡਾਕੂ (1940) ਵਿੱਚ ਪੁਸ਼ਪਾ ਰਾਣੀ ਦੇ ਨਾਲ ਮੁੱਖ ਅਤੇ ਸਿਰਲੇਖ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ਗੁਲ ਜ਼ਮਾਨ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਮੇਰਾ ਪੰਜਾਬ (1940) ਵਿੱਚ ਹੀਰਾ ਲਾਲ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਮ ਕੁਮਾਰੀ ਸੀ। ਇੰਦਰਾ ਮੂਵੀ ਟੋਨ ਦੇ ਬੈਨਰ ਹੇਠ ਪਰਲ ਐੱਸ. ਬਕ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਨਾਵਲ ਦ ਗੁੱਡ ਅਰਥ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ, ਇਸ ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ ਹੈਦਰ ਬੰਦੀ ਨੇ ਵੀ ਅਭਿਨੈ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਫਿਲਮ ਨੂੰ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਦਸੰਬਰ 1940 ਵਿੱਚ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਇਹ ਬਾਕਸ ਆਫਿਸ ‘ਤੇ ਚੰਗਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੀ ਸੀ। ਇਸ ਫਿਲਮ ‘ਚ ਬੀ.ਸੀ. ਬੇਕੇਲੇ ਨੇ ਗੀਤ ਲਿਖੇ ਅਤੇ ਅਦਾਕਾਰੀ ਵੀ ਕੀਤੀ।

ਉਸੇ ਸਾਲ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਆਈ ਇਕ ਮੁਸਾਫਰ (1940) ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਦੋ ਪਿਓ-ਪੁੱਤ ਦੀ ਜੋੜੀ, ਰੂਪ ਕੇ ਸ਼ੋਰੀ ਅਤੇ ਰੋਸ਼ਨ ਲਾਲ ਸ਼ੋਰੀ, ਨੇ ਫਿਲਮ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਅਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਵਿਲੱਖਣ ਸੀ। ਇਸ ਫਿਲਮ ‘ਚ ਮੁਬਾਰਕ ਅਲੀ ਖਾਨ ਹੀਰੋ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਮਨਿਕਾ ਵੀ ਸੀ। ਇਹ ਫਿਲਮ ਕਿਸੇ ਕਿੱਸੇ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਅਲਿਫ ਲੈਲਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਇਕ ਕਾਸਟਿਊਮ ਡਰਾਮਾ ਸੀ।

ਪਹਿਲੀ ਡਬਲ ਵਰਜ਼ਨ ਪੰਜਾਬੀ/ਹਿੰਦੀ/ਉਰਦੂ ਫ਼ਿਲਮ

ਇਸ ਸਾਲ ਬੰਬਈ ਦੀ ਇਕਲੌਤੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ, ਅਲੀ ਬਾਬਾ ਚਾਲੀਸ ਚੋਰ (1940) ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈ, ਜੋ ਅਖੰਡ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਦੋਹਰਾ ਸੰਸਕਰਣ ਸੀ। ਇਹ ਫਿਲਮ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਿੰਦੀ/ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਸੀ ਪਰ ਇਸਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਡੱਬ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਟ ਵਿੱਚ ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਫਿਲਮ ਦੀ ਸਿਰਲੇਖ  ਭੂਮਿਕਾ ਅਭਿਨੇਤਾ ਗੁਲਾਮ ਮੁਹੰਮਦ ਦੁਆਰਾ ਨਿਭਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਲਾਹੌਰ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸੀ ਪਰ ਬੰਬਈ ਦੀ ਇੰਪੀਰੀਅਲ ਫਿਲਮ ਕੰਪਨੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਖਲਨਾਇਕ ਅਦਾਕਾਰ ਸੀ।

ਇਸ ਫਿਲਮ ਦੀ ਖਾਸ ਗੱਲ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸ ਰਚਣ ਵਾਲੀ ਫਿਲਮ ਮਦਰ ਇੰਡੀਆ (1957) ਦੇ ਨਿਰਮਾਤਾ ਮਹਿਬੂਬ ਖਾਨ ਨੇ ਡਾਇਰੈਕਟ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਬੇਗਮ ਸਰਦਾਰ ਅਖਤਰ ਨੂੰ ਸੁਰੇਂਦਰਨਾਥ ਨਾਂਅ ਦੇ ਇੱਕ ਅਭਿਨੇਤਾ ਨਾਲ ਮੁੱਖ ਜੋੜੀ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਅਦਾਕਾਰਾ ਨਿੰਮੀ ਦੀ ਮਾਂ ਵਹੀਦਨ ਬਾਈ ਨੇ ਦੂਜੀ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।

ਫਿਲਮ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਮੁਤਾਬਕ ਅਲੀਬਾਬਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਬੇਟਾ ਆਪਣੇ ਅਮੀਰ ਭਰਾ ਕਾਸਿਮ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਮਰਜੀਨਾ ਅਤੇ ਜ਼ੱਬਾ ਦੋ ਦਾਸੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਕਾਸਿਮ ਦੇ ਘਰ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਮਰਜੀਨਾ ਅਤੇ ਅਲੀਬਾਬਾ ਦਾ ਬੇਟਾ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜ਼ੱਬਾ ਚੋਰਾਂ ਦੇ ਗਰੋਹ ਦੇ ਆਗੂ ਅਬੂ ਹਸਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਅਲੀਬਾਬਾ ਨੇ ਚੋਰਾਂ ਦਾ ਅੱਡਾ ਲੱਭ ਲਿਆ ਅਤੇ ਅਮੀਰ ਬਣ ਗਿਆ। ਕਾਸਿਮ ਦੀ ਪਤਨੀ ਉਸ ਦੀ ਦੌਲਤ ਦਾ ਰਾਜ਼ ਜਾਣਨ ਲਈ ਜ਼ੋਰ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਅਲੀਬਾਬਾ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਦੱਸ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਗੁਫਾ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਤਾਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲ ਸਕਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਜਾਦੂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਗਿਆ ਹੈ। ਚੋਰ ਉਸਨੂੰ ਲੱਭ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਅਲੀਬਾਬਾ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਪੁੱਤਰ ਕਾਸਿਮ ਨੂੰ ਲੱਭਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਲਾਸ਼ ਨੂੰ ਦਫ਼ਨਾਉਣ ਲਈ ਵਾਪਸ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਅਬੂ ਹਸਨ ਨੂੰ ਅਲੀਬਾਬਾ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਫਿਰ ਮਰਜੀਨਾ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਅਬੂ ਹਸਨ ਨੂੰ ਪਛਾੜਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਪਾਰੀ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਹਾਣੀ ਇਸ ਲਈ ਦੱਸੀ ਗਈ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਬਾਅਦ ਦੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿਚ ਅਲੀਬਾਬਾ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਵੱਖਰੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮਾਂ ਦਾ ਉਭਾਰ ਅਤੇ ਪਤਨ

ਸਾਲ 1941 ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਸਿਖਰ ਦਾ ਸਾਲ ਵੀ ਸੀ ਜੋ ਨਿਘਾਰ ਦਾ ਸਾਲ ਵੀ ਨਿਕਲਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੰਡ ਤਕ ਅਜਿਹਾ ਸਿਖਰ ਮੁੜ ਹਾਸਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਿਆ। ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਹਿੰਦੀ/ਉਰਦੂ ਫ਼ਿਲਮ ਖ਼ਜ਼ਾਨਚੀ (1941) ਨੇ ਉਸ ਸਾਲ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਰਿਕਾਰਡ ਤੋੜ ਕਾਰੋਬਾਰ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਹਰ ਫ਼ਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਸੀਮਤ ਸੀਮਾਵਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਲਈ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਜੋ ਸਿਰਫ ਹਿੰਦੀ/ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ।

ਇਸ ਸਾਲ ਵੀ 9 ਫਿਲਮਾਂ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ‘ਚ 3 ਲਾਹੌਰ, 1 ਬੰਬਈ ਅਤੇ ਬਾਕੀ 5 ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮਾਂ ਕਲਕੱਤਾ ਤੋਂ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈਆਂ।

ਫਿਲਮ ਚੌਧਰੀ (1941)
ਉਸ ਸਾਲ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਚੌਧਰੀ (1941) ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਮੈਡਮ ਨੂਰਜਹਾਂ ਦੀ ਬਤੌਰ ਹੀਰੋਇਨ ਪਹਿਲੀ ਫ਼ਿਲਮ ਸੀ..!

ਇਹ ਪੰਚੋਲੀ ਪਿਕਚਰਸ ਲਈ ਵੀ ਇੱਕ ਬਲਾਕਬਸਟਰ ਹਿੱਟ ਸੀ। ਫਿਲਮ ਦੀ ਸਿਰਲੇਖ ਭੂਮਿਕਾ ਅਭਿਨੇਤਾ ਗੁਲਾਮ ਮੁਹੰਮਦ ਦੁਆਰਾ ਨਿਭਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਦੁਰਗਾ ਮੋਟਾ ਦੁਆਰਾ ਸਮਰਥਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਲਾਹੌਰ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਾਮੇਡੀਅਨ ਸੀ ਅਤੇ 1947 ਵਿੱਚ ਵਾਪਰੇ ਇੱਕ ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਹਾਦਸੇ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਨੂਰਜਹਾਂ, ਐਸ ਪਾਲ ਅਤੇ ਰੂਪ ਲੇਖਾ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਿਰਦਾਰ ਸਨ। ਸਈਅਦ ਸ਼ੌਕਤ ਹੁਸੈਨ ਰਿਜ਼ਵੀ ਨੂੰ ਵੀ ਫਿਲਮ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਤੋਂ ਸਹਾਇਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਬਣਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਰੀਮੇਕ ਖਲੀਫਾ ਵੀ ਬਣਾਈ ਗਈ।

ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਅਸੀਂ ਸੁਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਮੈਡਮ ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਦੀ ਬਤੌਰ ਹੀਰੋਇਨ ਪਹਿਲੀ ਫਿਲਮ ਖਾਨਦਾਨ (1942) ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਸੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਮੈਡਮ ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਪੂਰੀ ਨਾਇਕਾ ਵਜੋਂ ਪਹਿਲੀ ਫ਼ਿਲਮ ਚੌਧਰੀ (1941) ਸੀ ਜੋ ਐਸ. ਪਾਲ ਦੇ ਨਾਲ ਸੀ।

ਮੈਡਮ ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਨੇ ਫਿਲਮ ਚੌਧਰੀ (1941) ਵਿੱਚ ਬਤੌਰ ਹੀਰੋਇਨ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਰੋਮਾਂਟਿਕ ਗੀਤ ਗਾਇਆ। ਐਫ ਡੀ ਸ਼ਰਾਫ ਅਤੇ ਨਾਜ਼ਿਮ ਪਾਣੀਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੇ ਅਤੇ ਮਾਸਟਰ ਗੁਲਾਮ ਹੈਦਰ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਤ, ਫਿਲਮ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਗੀਤ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਏ ਅਤੇ ਔਨਲਾਈਨ ਉਪਲਬਧ ਹਨ।

ਬਸ ਬਸ ਵੇ ਢੋਲਕਾ, ਕੀ ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਬੋਲਨਾ.. (ਨੂਰਜਹਾਂ)

ਸੱਜਣਾ, ਤੇਰੇ ਬਿਨਾਂ ਜੀਅ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ.. (ਨੂਰਜਹਾਂ)

ਛਮ ਛਮ, ਏਹਦੀ ਕਿੰਨੀ ਸੋਨੀ ਚਾਲ ਹੈ, ਵੇਖੋ ਵੇਖੋ.. (ਮਾਸਟਰ ਗੁਲਾਮ ਹੈਦਰ, ਨੂਰਜਹਾਂ)

ਇੱਕ ਦੁਨੀਆ ਨਈ ਵਸਾ ਲਈ..(ਨੂਰ ਜਹਾਂ)

ਕਿਉੰ ਲੁਕ ਲੁਕ ਬਹਿੰਦੇ ਓ, ਅਖੀਆਂ ਤੋੰ ਕੀ ਨਸਨਾ, ਜਦ ਦਿਲ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਓ.. (ਸ਼ਮਸ਼ਾਦ ਬੇਗਮ ਕੋਰ ਦੇ ਨਾਲ)

ਕੋਠੇ ਤੇ ਆ ਮਾਹੀਆ, ਵਸਦੀ ਨੂੰ ਪਟਿਆ ਏ, ਹੁਣ ਕਿਸ ਦਾ ਚਾਹ ਮਾਹੀਆ.. (ਸ਼ਮਸ਼ਾਦ ਬੇਗਮ ਕੋਰਸ ਦੇ ਨਾਲ)

ਇਤਫ਼ਾਕ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਮੈਡਮ ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਦੀ ਬਤੌਰ ਹੀਰੋਇਨ,ਅਦਾਕਾਰਾ ਅਤੇ ਗਾਇਕਾ ਵਜੋਂ ਆਖ਼ਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਸੀ।

ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਡਮ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਤਿੰਨ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਤਿੰਨੋਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆਈ ਸੀ। ਪਹਿਲੀ ਗੁਲ ਬਕਵਾਲੀ (1939) ਵਿੱਚ ਬਾਲ ਕਲਾਕਾਰ ਵਜੋਂ, ਦੂਜੀ ਯਮਲਾ ਜੱਟ (1940) ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਵਜੋਂ ਅਤੇ ਤੀਜੀ ਅਤੇ ਆਖ਼ਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਚੌਧਰੀ (1941) ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੀਰੋਇਨ ਵਜੋਂ।

ਹੋਰ 1941 ਫਿਲਮਾਂ

1941 ਦੀਆਂ ਦੋ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸੁਪਰਸਟਾਰ ਹੀਰੋਇਨ ਰਾਗਿਨੀ ਸੀ, ਮੇਰਾ ਮਾਹੀ (1941) ਇੱਕ ਲਾਹੌਰ-ਅਧਾਰਤ ਫ਼ਿਲਮ ਪੱਤਰਕਾਰ ਕਰਨ ਦੀਵਾਨ ਦੇ ਨਾਲ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਫਲ ਨਾਇਕ ਬਣ ਗਿਆ। ਦੂਜੀ ਫ਼ਿਲਮ ਸੀ ਸਹਿਤੀ ਮੁਰਾਦ (1941), ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਗੁਲਾਮ ਹੈਦਰ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਤ ਸ਼ਮਸ਼ਾਦ ਬੇਗਮ ਦਾ ਇਹ ਗੀਤ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਇਆ :

ਉਚੀ ਮੜੀ ਤੇ ਦੂਧ ਪਈ ਰਿੜਕਾਂ, ਮੈਂ ਸਾਰੇ ਟੱਬਰ ਦੀਆਂ ਝਿੜਕਾਂ

ਉਸ ਸਾਲ ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਬਣਾਈ ਗਈ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਕੁੜਮਾਈ (1941) ਸੀ, ਜੋ ਮਹਾਨ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਖਵਾਜਾ ਖੁਰਸ਼ੀਦ ਅਨਵਰ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਫ਼ਿਲਮ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਈ ਸੀ।

ਇਕ ਹੋਰ ਅਹਿਮ ਗੱਲ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਇੰਡਸਟਰੀ ਦੇ ਮੋਢੀ ਏ.ਆਰ.ਕਾਰਦਾਰ ਦੀ ਫ਼ਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ ਵਜੋਂ ਇਹ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਸੀ। ਰਾਧਾ ਰਾਣੀ, ਵਾਸਤੀ ਅਤੇ ਏ ਸ਼ਾਹ ਮੁੱਖ ਕਿਰਦਾਰ ਸਨ। 1954 ਵਿੱਚ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਜੇਪੀ ਨੰਦਾ ਨੇ ਇਸਦੀ ਹਿੰਦੀ ਰੀਮੇਕ ਬਾਰਾਤੀ ਵੀ ਬਣਾਈ ਸੀ।

ਇਸ ਫਿਲਮ ਦੇ ਕਈ ਗੀਤ ਆਨਲਾਈਨ ਉਪਲਬਧ ਹਨ ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਏ ਸਨ।

ਕਲਕੱਤਾ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮਾਂ ਦਾ ਪਤਨ

1941 ਵਿੱਚ, ਕਲਕੱਤੇ ਵਿੱਚ ਆਖਰੀ ਪੰਜ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮਾਂ ਬਣੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਇੰਦਰਾ ਮੂਵੀਟੋਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਫਿਲਮ ਕੰਪਨੀਆਂ ਲਈ ਫਿਲਮਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।

ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ, ਮਹਾਨ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਜੀ.ਏ. ਚਿਸ਼ਤੀ ਸਾਲ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਿਅਸਤ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫਿਲਮਾਂ ਪਰਦੇਸੀ ਢੋਲਾ (1941), ਚੰਬੇ ਦੀ ਕਲੀ (1941) ਅਤੇ ਮੁਬਾਰਕ (1941) ਲਈ ਸੰਗੀਤ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਵਲੀ ਨੇ ਗੀਤ ਲਿਖੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਫਿਲਮਾਂ ‘ਚ ਰਮੋਲਾ, ਮੁਮਤਾਜ਼ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਜਹਾਨਰਾ ਕਜਾਨ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ‘ਚ ਸਨ।

ਕਲਕੱਤੇ ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਚੌਥੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਸਿਪਾਹੀ (1941) ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੁਲਾਮ ਮੁਹੰਮਦ ਨੇ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ। ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਦਾਊਦ ਚੰਦ ਸਨ ਅਤੇ ਇਹ ਇੰਦਰਾ ਮੂਵੀਟੋਨ ਦੀ ਆਖ਼ਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਸੀ। ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਅੱਧੀ ਦਰਜਨ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਬਣਾਈਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਅੱਧੀਆਂ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਸਨ।

ਉਸ ਸਾਲ ਦੀ ਪੰਜਵੀਂ ਅਤੇ ਆਖ਼ਰੀ ਕਲਕੱਤਾ ਫ਼ਿਲਮ ਚਤਰਾ ਬਕਵਾਲੀ (1941) ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੁਖਤਾਰ ਬੇਗਮ ਦੇ ਨਾਲ ਪੀਐਨ ਬਾਲੀ ਸੀ। ਫਿਲਮ ਦੇ ਇਸ ਗੀਤ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਬਹੁਤ ਦਿਲਚਸਪ ਸੀ।

ਏ ਹੁਸਨ ਵੇ ਰੱਬ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਏ,  ਸਾਰਾ ਜਗ ਇਸ ਤੇ ਕੁਰਬਾਨ ਏ..(ਮੁਖਤਾਰ ਬੇਗਮ )

1941 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਲਕੱਤੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮਾਂ ਬਣਨੀਆਂ ਬੰਦ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵੰਡ ਤੱਕ ਸਿਰਫ਼ ਦੋ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਹੀ ਬਣੀਆਂ ਸਨ। 1942 ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ 5 ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਹੀ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈਆਂ, ਇੱਕ ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਚਾਰ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ।

ਪਹਿਲੀ ਗੋਲਡਨ ਜੁਬਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ ਮੰਗਤੀ (1942)

ਉਸ ਸਾਲ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਫ਼ਿਲਮ ਮੰਗਤੀ (1942) ਸੀ, ਜੋ ਅਖੰਡ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸੁਪਰਹਿੱਟ ਗੋਲਡਨ ਜੁਬਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਬਣੀ। ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਫਿਲਮ ਇੱਕ ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਇੱਕੋ ਥੀਏਟਰ ਵਿੱਚ ਚੱਲੀ।

ਫਿਲਮ ਮੰਗਤੀ (1942) ਵਿੱਚ ਮਸੂਦ ਪਰਵੇਜ਼ ਮੁਮਤਾਜ਼ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦਾ ਹੀਰੋ ਸੀ। ਮਨੋਰਮਾ, ਮਜਨੂੰ, ਗੁਲ ਜ਼ਮਾਨ, ਗੁਲਾਮ ਕਾਦਿਰ ਅਤੇ ਕਮਲਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਲਾਕਾਰ, ਅਮੀਨ ਮਲਿਕ ਨੇ ਵੀ ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ।

ਫਿਲਮ ਮੰਗਤੀ (1942), 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਗਾਇਕਾ ਜੀਨਤ ਬੇਗਮ ਦੇ ਫਿਲਮੀ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੰਗੀਤਕ ਫਿਲਮ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਸਾਰੇ ਗੀਤ ਗਾਏ ਸਨ। ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਮ ਅਤੇ ਗੀਤਕਾਰ ਨਾਜ਼ਿਮ ਪਾਣੀਪਤੀ ਅਤੇ ਨੰਦਲਾਲ ਨੂਰਪੁਰੀ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਗੀਤ ਸੁਪਰਹਿੱਟ ਬਣੇ, ਜੋ ਆਨਲਾਈਨ ਉਪਲਬਧ ਹਨ।

ਹੋਵੇਂ ਜੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਤੇ ਦੁੱਖ ਖੋਲ ਸੁਣਾਵਾਂ..
ਆਵੀਂ ਚੰਨਾ ਵੇ, ਨਹਿਰ ਦੇ ਕੰਡੇ ਦੇ ਉੱਤੇ।।
ਏ ਦੁਨੀਆਂ ਤਾਂ ਖੁਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਏ, ਨਾ ਤੂੰ ਹੋਂਵੇ ਨਾ ਮੈਂ ਹੋਂਵਾ..
ਦਿਨ ਚੜ੍ਹਿਆ ਤੇ ਬਾਂਕੀਆਂ ਨਾਰਾਂ, ਖੂਹ ਵੱਲ ਚਲੀਆਂ।
ਏਥੋਂ ਉੱਡ ਜਾ ਭੋਲਿਆ ਪੰਛੀਆ ਹਾਏ ਵੈਰੀਆ।
ਮੈਨੂੰ ਸੁੱਤਿਆਂ ਨੀਂਦ ਨਾ ਆਈ, ਮਾਹੀ ਮੇਰਾ ਗੁੱਸੇ ਗੁੱਸੇ।।
ਲੁੱਟ ਲੈ ਮਸਤ ਜਵਾਨੀ ਵੇ , ਆ ਆ ਵੀ ਸੱਜਣਾ..
ਸੂਪਨੇ ਵਿਚ ਮਾਹੀ ਆਇਆ, ਹੋਲੀ ਹੋਲੀ, ਸੂਤੀ ਪਈ ਨੂੰ ਆਣ ਜਗਾਇਆ।।
ਤੇਰੈ ਦਰਸ ਦੀ ਪਿਆਸੀ , ਤੇ ਸੱਜਣ ਘਰ ਆ ਜਾ।
ਉੱਜੜੀ ਹੋਈ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਫੇਰ ਵੱਸਾਦੇ, ਬਿਗੜੀ ਨੂੰ ਬਣਾਦੇ

ਕਮਲਾ ਮੂਵੀਟੋਨ ਦੇ ਬੈਨਰ ਹੇਠ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਰੂਪ ਸ਼ੋਰੀ ਦੀ ਸੁਪਰਹਿੱਟ ਸੰਗੀਤਕ ਫਿਲਮ ਮੰਗਤੀ (1942) ਤੋਂ ਕਮਾਈ ਨਾਲ ਮੁਲਤਾਨ ਰੋਡ, ਲਾਹੌਰ ‘ਤੇ ਸ਼ੌਰੀ ਫਿਲਮ ਸਟੂਡੀਓ ਵੀ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਡਮ ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਸਈਅਦ ਸ਼ੌਕਤ ਹੁਸੈਨ ਰਿਜ਼ਵੀ ਨੂੰ ਅਲਾਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਗਿਆ। ਇਸ ਨੂੰ ਹੁਸੈਨ ਰਿਜ਼ਵੀ ਦੁਆਰਾ “ਸ਼ਾਹ ਨੂਰ ਫਿਲਮ” ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਇਕ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਨਿਰਮਾਤਾ ਨੇ ਫਿਲਮ ਮੰਗਤੀ (1942) ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਅਨਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤਦੇ ਹੋਏ 1961 ਵਿਚ ਇਸੇ ਟਾਈਟਲ ਨਾਲ ਥੋੜੀ ਫੇਰਬਦਲ ਕਰਕੇ ਇਸਦੀ ਰੀਮੇਕ ਬਣਾਈ ਪਰ ਉਸਨੂੰ ਸਫਲਤਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ।

ਮੁਮਤਾਜ਼ ਸ਼ਾਂਤੀ, ਇੱਕ ਜੁਬਲੀ ਹੀਰੋਇਨ

ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਮੁਮਤਾਜ਼ ਸ਼ਾਂਤੀ, ਜਿਸਨੇ ਕਲਕੱਤਾ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ ਸੋਹਣੀ ਕੁਮਹਾਰਨ (1939) ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਫਿਲਮੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਨੂੰ “ਜੁਬਲੀ ਹੀਰੋਇਨ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦੀਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਕੁਝ ਫਿਲਮਾਂ ਰਿਕਾਰਡ-ਤੋੜ ਹਿੱਟ ਸਨ।

ਮੁਮਤਾਜ਼ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨੇ ਕਲਕੱਤੇ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਚੰਬੇ ਦੀ ਕਲੀ (1941) ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਪਹਿਲੀ ਗੋਲਡਨ ਜੁਬਲੀ ਸੁਪਰਹਿੱਟ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਮੰਗਤੀ (1942) ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਸਿਖਰ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚਾਇਆ।

ਉਹ ਉਸੇ ਸਾਲ ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਬਲਾਕਬਸਟਰ ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮ ਬਸੰਤ (1942) ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੀਰੋਇਨ ਸੀ। ਅਗਲੇ ਸਾਲ, ਉਸਦੀ ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮ ਕਿਸਮਤ (1943) ਨੇ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਰਿਕਾਰਡ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਇਹ ਕਲਕੱਤਾ ਦੇ ਰੌਕਸੀ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਚੱਲੀ। ਇਸ ਫਿਲਮ ਦਾ 32 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਰਿਕਾਰਡ ਸ਼ੋਲੇ (1975) ਨੇ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।

ਮੁਮਤਾਜ਼ ਸ਼ਾਂਤੀ ਗੁਜਰਾਤ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਖਾਰੀਅਨ ਤਹਿਸੀਲ ਦੇ ਇੱਕ ਕਸਬੇ ਡਿੰਗਾ ਦੀ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਦਾ ਜਨਮ 1926 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। 1940 ਵਿੱਚ, ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਤੇ ਸਫਲ ਫਿਲਮ ਲੇਖਕ ਵਲੀ ਸਾਹਿਬ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਅਖੰਡ ਭਾਰਤ ਦੌਰਾਨ ਦੋ ਦਰਜਨ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਚਲੀ ਗਈ ਪਰ ਕਿਸੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਵਲੀ ਸਾਹਬ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਇੱਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਵਜੋਂ ਤਿੰਨ ਫਿਲਮਾਂ ਬਣਾਈਆਂ, ਗੁੱਡੀ ਗੁੱਡਾ (1956), ਲੁਕਣ ਮੀਤੀ (1959) ਅਤੇ ਸੋਹਣੀ ਕੁਮਹਾਰਨ (1960)। 1994 ਵਿੱਚ ਮੁਮਤਾਜ਼ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।

ਗੋਵਾਂਡੀ (1942)

ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਇੱਕ ਯਾਦਗਾਰੀ ਅਤੇ ਗੀਤ-ਮੁਖੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਗੋਵਾਂਡੀ (1942) ਦੀ ਰਿਲੀਜ਼ ਵੀ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫ਼ਿਲਮ ਹੀਰੋਇਨ ਆਸ਼ਾ ਪੋਸਲੇ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਫ਼ਿਲਮ ਦੇ ਹੀਰੋ ਸ਼ਿਆਮ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।

ਅਭਿਨੇਤਾ ਸ਼ਿਆਮ ਸੁੰਦਰ ਚੱਢਾ ਸਿਆਲਕੋਟ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰੀ ਫਿਲਮ ਦਿੱਲਗੀ (1949) ਸੀ। 1951 ਵਿਚ ਸ਼ਬਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸੈਟ ‘ਤੇ ਫਿਲਮ ਦੀ ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ ਘੋੜੇ ਤੋਂ ਡਿੱਗਣ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦੀ ਜਵਾਨੀ ਵਿਚ ਹੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਵਿਆਹ ਮੁਮਤਾਜ਼ ਕੁਰੈਸ਼ੀ, ਇੱਕ ਮੁਸਲਿਮ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਧੀ ਸੀ, ਸਾਹਿਰਾ ਕਾਜ਼ਮੀ, ਜੋ ਰਾਹਤ ਕਾਜ਼ਮੀ, ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਟੀਵੀ ਅਦਾਕਾਰਾ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਤਾ ਦੀ ਪਤਨੀ ਬਣੀ। ਸ਼ਿਆਮ ਦੀ ਅਚਾਨਕ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮੁਮਤਾਜ਼ ਆਪਣੀ ਵੱਡੀ ਭੈਣ, ਜ਼ੇਬ ਕੁਰੈਸ਼ੀ, ਆਪਣੀ ਸਭ ਤੋਂ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ, ਨਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਚਲੀ ਗਈ, ਅਤੇ ਉਹ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਮੁਮਤਾਜ਼ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅੰਸਾਰੀ ਨਾਮ ਦੇ ਇੱਕ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸ਼ਿਆਮ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਉਪਨਾਮ ਅੰਸਾਰੀ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਕੁਝ ਲੋਕ ਅਜੇ ਵੀ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਅਭਿਨੇਤਾ ਸ਼ਿਆਮ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਜ਼ਿੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ 1950 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਫਿਲਮੀ ਹੀਰੋ ਦਿਲੀਪ ਕੁਮਾਰ, ਦੇਵ ਆਨੰਦ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਪੂਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਚੰਗੀ ਦਿੱਖ ਕਾਰਨ ਸਖ਼ਤ ਮੁਕਾਬਲਾ ਦਿੱਤਾ ਹੁੰਦਾ। ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਤਾਹਿਰ ਰਾਜ ਭਸੀਨ ਨੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਲੇਖਕ ‘ਤੇ ਬਣੀ ਬਾਇਓਪਿਕ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ਿਲਮ ਮੰਟੋ (2018) ਵਿੱਚ ਅਭਿਨੇਤਾ ਸ਼ਿਆਮ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੰਟੋ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ‘ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫਿਲਮ ਮੰਟੋ (2015) ਵੀ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਹੈ।

ਫਿਲਮ ਗੋਵਾਂਡੀ (1942) ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਔਨਲਾਈਨ ਸੁਣ ਕੇ ਹੈਰਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਕਲਾਸਿਕ ਗੀਤ ਕਿਵੇਂ ਬਣੇ ਸਨ। ਸੱਚ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਦੌਰ ‘ਚ ਕੁਝ ਅਜਿਹਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪੰਡਿਤ ਅਮਰਨਾਥ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਗੀਤ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਹਨ

ਘੁੰਡ ਚੁਕ ਲੈ ਨੀ ਬਾਂਕੀਏ ਨਾਰੇ, ਤੇਰੇ ਵਸਦੇ ਰੈਣ ਦੁਆਰੇ..(ਐਸ ਡੀ ਬਾਤਿਸ਼, ਜ਼ੀਨਤ ਬੇਗਮ)
ਮੱਖਣਾ ਦੀਏ ਪਲੀਏ ਨੀ, ਮੀਠੀ ਮਿਠੀ ਗਲ ਕਰ ਜਾ, ਮਿਸ਼ਰੀ ਦੀ ਡਲੀਏ ਨੀ.. (ਜ਼ੀਨਤ ਬੇਗਮ, ਇਕਬਾਲ ਬੇਗਮ)
ਬਿੱਲੋ, ਦੇਖ ਮੈਂ ਕਿੰਨਾ ਲੰਮਾ, ਤੂੰ ਤੇ ਮਰ ਜਾਏਂ ਲਾਲਟੈਣ ਜੇਈ.. (ਐਸ ਡੀ ਬਾਤਿਸ਼, ਜ਼ੀਨਤ ਬੇਗਮ)
ਗਮ ਦਿਲ ਨਾ ਲਗਾ ਰੱਖੀਏ, ਏ ਚੀਜ ਬਗਾਨੀ ਏ.. (ਐਸ ਡੀ ਬਾਤਿਸ਼)
ਪਗੜੀ ਸੰਭਾਲ ਜੱਟਾ, ਤੇਰਾ ਲੁਟ ਲਿਆ ਮਾਲ ਓਏ ( ਐਸ ਡੀ ਬਾਤਿਸ਼)

ਇਹ ਆਖਰੀ ਗੀਤ ਇੱਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਗੀਤ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲਹਿਰ ਛੇੜ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ “ਪਗੜੀ ਸੰਭਾਲ ਜੱਟਾ, ਤੇਰਾ ਲੁਟ ਲਿਆ ਮਾਲ ਓਏ” ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਖੇਤੀ ਟੈਕਸ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬਗਾਵਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਬਾਤਿਸ਼ ਦੀ ਵਧੀਆ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਸੀ।

1942 ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ

ਫਿਲਮ ਪਟਵਾਰੀ (1942)

ਉਸੇ ਸਾਲ ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਤੀਜੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਪਟਵਾਰੀ (1942) ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਗਿਨੀ, ਐਸ.ਡੀ. ਨਾਰੰਗ, ਮਨੋਰਮਾ ਅਤੇ ਗੁਲ ਜ਼ਮਾਨ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਸ਼ਮਸ਼ਾਦ ਬੇਗਮ ਦੁਆਰਾ ਗਾਏ ਗਏ ਫਿਲਮ ਦੇ ਇਹ ਦੋਗਾਣੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੁਰੀਲੇ ਸਨ।

ਗੋਰੀਏ, ਸੋਨੀਏ, ਨਾ ਕਰ ਗੁਮਾਨ ਗੋਰੇ ਰੰਗ ਦਾ…. (ਜ਼ੀਨਤ ਬੇਗਮ, ਸ਼ਮਸ਼ਾਦ ਬੇਗਮ ਐਂਡ ਕੰਪਨੀ)
ਕਾਲੀਆਂ ਕਾਲੀਆਂ ਬਦਲੀਆਂ, ਪਿਛੇ ਕੋਇਲ ਪਈ ਬੋਲਦੀ… (ਜ਼ੀਨਤ ਬੇਗਮ, ਸ਼ਮਸ਼ਾਦ ਬੇਗਮ ਐਂਡ ਕੰਪਨੀ)।
ਆਇਆ ਨਾ ਚੰਨ ਮਾਹੀ, ਬੀਤੀ ਬਹਾਰ ਹਾਏ.. (ਸ਼ਮਸ਼ਾਦ ਬੇਗਮ)
ਤੁੱਸੀ ਅੱਖੀਆਂ ਦਾ ਮੂਲ ਕਰ ਲੋ, ਦਿਲ ਵਿਚ ਦਿਲ ਰੱਖ ਕੇ ਮਾਹੀ ਵੇ..(ਸ਼ਮਸ਼ਾਦ ਬੇਗਮ)
ਵਗ ਵਗ ਵੇ ਚਨਾ ਦਿਆ ਪਾਣੀਆ….(ਸ਼ਮਸ਼ਾਦ ਬੇਗਮ)

ਇਹ ਆਖਰੀ ਗੀਤ ਦਿਲਚਸਪ ਤੱਥ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦਰਿਆ ਚਨਾਬ ਇੱਕ ਰੋਮਾਂਟਿਕ ਨਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਕੰਢੇ ਲੋਕਧਾਰਾ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮੀ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਸ ਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਹੀਰ ਰਾਂਝਾ ਅਤੇ ਸੋਹਣੀ ਮਹੀਂਵਾਲ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ, ਪਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੋਕਧਾਰਾ ਪਾਤਰ ਸਹਿਤੀ ਮੁਰਾਦ, ਮਿਰਜ਼ਾ ਸਾਹਿਬਾਂ ਅਤੇ ਦੁੱਲਾ ਭੱਟੀ ਵੀ ਚਨਾਬ ਦੇ ਵਗਦੇ ਪਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ। ਇਹ ਗੀਤ ਵਲੀ ਸਾਹਬ ਜਾਂ ਅਜ਼ੀਜ਼ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਬੋਲ ਸ਼ਿਆਮ ਸੁੰਦਰ ਜਾਂ ਪੰਡਿਤ ਅਮਰਨਾਥ ਨੇ ਲਿਖੇ ਸਨ।

ਇਹ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਫਿਲਮਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਗਾਇਕਾ ਜ਼ੀਨਤ ਬੇਗਮ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਫਿਲਮ ਸੀ।

ਉਸੇ ਸਾਲ, ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਚੌਥੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਰਾਵੀ ਪਾਰ (1942) ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਇੱਕ ਫ਼ਿਲਮ ਪੱਤਰਕਾਰ ਸਈਅਦ ਅਤਾਉੱਲਾ ਸ਼ਾਹ ਹਾਸ਼ਮੀ ਦੀ ਇੱਕ ਫ਼ਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ ਵਜੋਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਜੀਆ ਸਰਹਦੀ ਦੇ ਨਾਲ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਸ਼ੰਕਰ ਮਹਿਤਾ ਵੀ ਸਨ। ਰਾਗਿਨੀ ਅਤੇ ਐੱਸ.ਡੀ. ਨਾਰੰਗ ਮੁੱਖ ਕਿਰਦਾਰ ਸੀ।  ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣੇ ਬਿਨਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਨਾ ਔਖਾ ਹੈ।

ਅਖੀਆਂ ਚੰਨ ਦੀਆ ਰਾਤੀਂ ਸੋਨ ਨਾ ਦਿੰਦਿਆਂ..(ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ)
ਗਾਣੇ ਛਡ ਦੇ ਗੀਤ ਪੰਛੀਆ…(ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ)
ਰਾਵੀ ਪਾਰ ਬਸੇਰਾ ਮਾਹੀ ਦਾ ਡੇਰਾ…(ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ)
ਤੇਰੀ ਰਾਤ ਗਮਾਂ ਵਾਲੀ ਬੀਤ ਗਈ..(ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ)
ਉਠ ਜਾਗ ਮੁਸਾਫਿਰ, ਭੋਰ ਭਈ..(ਜੀ.ਐਮ. ਦੁਰਾਨੀ)

ਉਸ ਸਾਲ ਬੰਬਈ ਦੀ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਪਟੋਲਾ (1942) ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਅਦਾਕਾਰਾ ਖੁਰਸ਼ੀਦ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪਤੀ ਲਾਲਾ ਯਾਕੂਬ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਸਹਾਇਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਵੀ ਸਨ, ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਮਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਦੋਵੇਂ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਖਾਨੇਵਾਲ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਨ। ਇਸ ਫਿਲਮ ਦੇ ਹੀਰੋ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਸਟਾਰ ਗੋਵਿੰਦਾ ਦੇ ਪਿਤਾ ਅਰੁਣ ਆਹੂਜਾ ਸਨ। ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਗੀਤਕਾਰ ਤਨਵੀਰ ਨਕਵੀ ਨੇ ਇਸ ਫਿਲਮ ਦੇ ਬੋਲ ਲਿਖੇ ਹਨ, ਸੰਗੀਤ ਖੇਮਚੰਦ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੇ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰਾਪਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ 1943 ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਪਰ 1944 ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈਆਂ, ਸਾਰੀਆਂ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਬਣੀਆਂ।

ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਫਿਲਮੀ ਗੀਤ

ਉਸੇ ਸਾਲ ਨਿਖੱਟੂ ਔਰ ਕੋਇਲ (1944) ਵੀ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈਆਂ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਸਲਮਾ, ਗੁਲ ਜ਼ਮਾਨ, ਮਨੋਰਮਾ ਅਤੇ ਸਤੀਸ਼ ਸਨ, ਪਰ ਸਾਲ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਫਿਲਮ ਗੁਲ ਬਲੋਚ (1944) ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗਾਇਕ ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਬਾਰ ਪਲੇਬੈਕ ਗਾਇਨ ਕੀਤਾ।

ਫਿਲਮ ਗੁਲ ਬਲੋਚ (1944) ਵਿੱਚ ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਗੀਤ ਇੱਕ ਉਦਾਸ ਰੋਮਾਂਟਿਕ ਦੋਗਾਣਾ ਸੀ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗਾਇਕਾ ਜ਼ੀਨਤ ਬੇਗਮ ਨਾਲ ਗਾਇਆ ਸੀ। ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸ਼ਿਆਮ ਸੁੰਦਰ ਦੁਆਰਾ ਸੰਗੀਤ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਗੀਤ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਫੀ ਨਾਮਕ ਕਵੀ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੇ ਗਏ ਸਨ। ਫਿਲਮ ‘ਚ ਸਲਮਾ ਅਤੇ ਗੁਲ ਜ਼ਮਾਨ ‘ਤੇ ਫਿਲਮਾਇਆ ਗਿਆ ਪੂਰਾ ਗੀਤ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੀ।

ਸੋਹਣੀਏ ਨੀ, ਹੀਰੀਏ ਨੀ, ਤੇਰੀ ਯਾਦ ਨੇ ਆਨ ਸਤਾਇਆ ਢਾਡਾ ਫਾਇਆ..

ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਖੰਡ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਆਖ਼ਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ

1945 ਵਿਚ ਵੀ ਕਿਸੇ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸੰਨ 1946 ਸੰਯੁਕਤ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਦਾ ਆਖ਼ਰੀ ਪੂਰਾ ਸਾਲ ਸੀ। ਉਸ ਸਾਲ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈਆਂ ਆਖਿਰੀ ਦੋ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬੰਬਈ ਫਿਲਮ ਸੋਹਣੀ ਮਹੀਵਾਲ (1946) ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦਿਲੀਪ ਕੁਮਾਰ ਦੇ ਭਰਾ ਨਾਸਿਰ ਖ਼ਾਨ ਦੀ ਪਤਨੀ ਬੇਗਮ ਪਾਰਾ ਸੀ।

ਜੇਕਰ ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ ਤਾਂ ਇੱਕ ਦਿਲਚਸਪ ਰਿਕਾਰਡ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੋਹਣੀ ਮਹੀਵਾਲ ਹੀ ਅਜਿਹਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ  ਸੰਬਧਤ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੀ ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਲਾਹੌਰ, ਕਲਕੱਤਾ ਅਤੇ ਬੰਬਈ ਵਿਖੇ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।

ਕਮਲੀ (1946), ਠਾਕੁਰ ਹਿੰਮਤ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਬਖਸ਼ੀ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਤ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਵਲੋਂ ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਆਖਰੀ ਫਿਲਮ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਖੰਡ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ। ਨਵੀਂ ਅਦਾਕਾਰਾ ਕਿਰਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਆਸ਼ਾ ਪੋਸਲੇ, ਅਮਰਨਾਥ ਅਤੇ ਸ਼ੇਖ ਇਕਬਾਲ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਸਨ। ਫਿਲਮ ਦੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਮਾਸਟਰ ਇਨਾਇਤ ਹੁਸੈਨ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ “ਪੀ.ਐਨ. ਰੰਗੀਨ” ਨਾਮ ਦੇ ਕਵੀ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਲਈ  ਸੰਗੀਤ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਹ ਫਿਲਮ ਲੀਲਾ ਮੰਦਰ ਸਟੂਡੀਓ ਵਿੱਚ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। 1946 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਫਿਲਮਸਾਜ ਮਰਹੂਮ ਬੀ ਆਰ ਚੋਪੜਾ ਨੇ ਠਾਕੁਰ ਹਿੰਮਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਹੇਠ ਫਿਲਮ ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਫ਼ਿਲਮ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ ਹੀਰੋ ਨਈਮ ਹਾਸ਼ਮੀ, ਹੀਰੋਇਨ ਏਰਿਕਾ, ਲੇਖਕ, ਕਵੀ ਸੈਫ ਉੱਦੀਨ ਸੈਫ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਜੀ ਏ ਚਿਸ਼ਤੀ ਸਨ।
ਕਿਉਂਕਿ ਦੰਗਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਲੀਲਾ ਮੰਦਰ ਸਟੂਡੀਓ ਨੂੰ ਵੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ ਸੀ।

ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ
ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮਾਂ ਦਾ ਉਪਰੋਕਤ ਇਤਿਹਾਸ ਉਪਲਬਧ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਸੰਕਲਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਅਤੇ ਨਿਰਵਿਵਾਦ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਰ ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਬੰਧਤ ਫਿਲਮਾਂ ਅਤੇ ਅਦਾਕਾਰਾਂ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਅਪਡੇਟ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿਣਗੇ।

ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਚਾਰਟ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਇਹ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਹੋਈ ਸੀ ਪਰ 1936 ਤੋਂ 1941 ਤੱਕ ਕਲਕੱਤੇ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ‘ਤੇ ਏਕਾਧਿਕਾਰ ਸੀ। 1942 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਬਣੀਆਂ।

ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀਆਂ 42 ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮਾਂ
19 ਫਿਲਮਾਂ #ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ, 15 ਫਿਲਮਾਂ #ਕਲਕੱਤਾ ਤੋਂ ਅਤੇ 6 ਫਿਲਮਾਂ #ਬੰਬਈ ਤੋਂ।

1932 ਹੀਰ ਰਾਂਝਾ
1933 ਗੋਪੀਚੰਦ
1935 ਇਸ਼ਕ ਏ ਪੰਜਾਬ
1936 ਸ਼ੀਲਾ ਉਰਫ਼ ਪਿੰਡ ਦੀ ਕੁੜੀ
1938 ਹੀਰ ਸਿਆਲ
1939 ਗੁਲ ਬਕਵਾਲੀ, ਸੱਸੀ ਪੁੰਨੂੰ, ਮਿਰਜ਼ਾ ਸਾਹਿਬਾਂ, ਸੋਹਣੀ ਮਹੀਵਾਲ, ਸੋਹਣੀ ਕੁਮਹਾਰਨ, ਭਗਤ ਸੂਰਦਾਸ, ਪੂਰਨ ਭਗਤ
1940 ਦੁੱਲਾ ਭੱਟੀ, ਲੈਲਾ ਮਜਨੂੰ, ਅਲੀਬਾਬਾ ਚਾਲੀਸ ਚੋਰ, ਯਮਲਾ ਜੱਟ, ਮਰਦ ਏ ਪੰਜਾਬ, ਏਕ ਮੁਸਾਫਰ, ਮੇਰਾ ਪੰਜਾਬ, ਜੱਗਾ ਡਾਕੂ, ਮੱਤਵਾਲੀ ਮੀਰਾ
1941 ਚੌਧਰੀ, ਚੰਬੇ ਦੀ ਕਲੀ, ਕੁੜਮਾਈ
ਸਹਿਤੀ ਮੁਰਾਦ, ਪ੍ਰਦੇਸੀ ਢੋਲਾ, ਮੇਰਾ ਮਾਹੀ, ਮੁਬਾਰਕ, ਸਿਪਾਹੀ, ਚਤਰਾ ਬਕਵਾਲੀ
1942 ਮੰਗਤੀ, ਪਟੋਲਾ, ਗੋਵਾਂਡੀ, ਪਟਵਾਰੀ, ਰਾਵੀ ਪਾਰ
1944 ਗੁਲ ਬਲੋਚ, ਕੋਇਲ,
1946 ਕਮਲੀ, ਸੋਹਣੀ ਮਹੀਵਾਲ, ਨਿਖੱਟੂ

ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀਆਂ ਅਹਿਮ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ
1948 ਚਮਨ
1949 ਲੱਛੀ, ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫਿਲਮਾਂ ਫੇਰੇ, ਮੁੰਦਰੀ

।ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਤਸਵੀਰਾਂ: ਭੀਮ ਰਾਜ ਗਰਗ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ॥

ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮਾਂ ਦਾ ਦਬਦਬਾ

1947 ਵਿੱਚ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਜਾਂ ਅਖੰਡ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਹੋਈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੋ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਜੋਂ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਏ। ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਦੰਗਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਫਿਲਮ ਇੰਡਸਟਰੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਹਿੰਦੂ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੱਧ ਪਚਦੇ ਸਾਜ਼-ਸਾਮਾਨ ਸਮੇਤ ਦੇਸ਼ ਛੱਡਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਜਿਆਦਾਤਰ ਫਿਲਮਸਾਜ ਆਪਣੀਆਂ ਅਧੂਰੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਬੰਬਈ ਗਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮਾਂ ਵਜੋਂ ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤਾ।

ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਚਮਨ (1948) ਸੀ, ਜੋ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ “ਭਾਈਆ ਜੀ” ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠ ਬਣਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ, ਜੋ ਪਹਿਲੀ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਵਜੋਂ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈ ਸੀ। ਦੁੱਜੇ ਪਾਸੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ ਫੇਰੇ (1949) ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ।1954 ਤੱਕ, ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮਾਂ ਦਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਉੱਤੇ ਦਬਦਬਾ ਰਿਹਾ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਬਣੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਝਲਕ ਸੀ। ਪਰ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਮੁਸਲਿਮ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫਿਲਮਾਂ ‘ਤੇ ਹਾਵੀ ਹੋਣ ਲੱਗਾ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਇਹ ਚਾਲ ਚੱਲੀ ਕਿ ਫਿਲਮ ਦੇ ਹੀਰੋ ਦਾ ਫਿਲਮੀ ਨਾਮ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਜਦਕਿ ਹੀਰੋਇਨ ਦਾ ਨਾਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੀ। ਲੜਕੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਸੇਠ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਦਿਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਇਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਹਿੰਦੂ ਜਾਂ ਗੈਰ-ਮੁਸਲਿਮ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਲਵ ਜਿਹਾਦ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਕੱਦੇ ਵੀ ਮੁਸਲਿਮ ਲੜਕੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਲੜਕੇ ਦੀ ਸੁਖਾਂਤ ਪ੍ਰੇਮ ਕਹਾਣੀ ਤੇ ਫਿਲਮ ਨਹੀਂ ਬਣਦੀ ਵੇਖੀ ਗਈ ਹਾਂ ਹਿੰਦੂ ਕੁੜੀ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮ ਮੁੰਡੇ ਦੀ ਪ੍ਰੇਮ ਕਹਾਣੀ ਸੁਖਾਂਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫਿਲਮਾਂ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ਵਧਾ-ਚੜ੍ਹਾ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਜੋ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਖਾਸਕਰ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਸਕਣ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਫਿਲਮ ਇੰਡਸਟਰੀ ਵਿੱਚ ਗੈਰ-ਮੁਸਲਿਮ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਕੋਈ ਸਨਮਾਨਜਨਕ ਸਥਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮੁਸਲਿਮ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਲਾਲਚ ਦੇ ਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਅਖੰਡ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਹਿੰਦੂ ਸੇਠਾਂ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਕਾਰੋਬਾਰ ਦੇ 80 ਫੀਸਦੀ ‘ਤੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੰਟਰੋਲ ਸੀ। ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੱਠ ਵੱਡੇ ਫ਼ਿਲਮ ਸਟੂਡੀਓ ਸਨ। ਜਿਸ ਦੀ ਮਲਕੀਅਤ ਹਿੰਦੂ ਸੇਠਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵੱਡੇ ਸਿਨੇਮਾ ਘਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵੱਡੀਆਂ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਸਨ।

ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਬੰਬਈ ਅਤੇ ਕਲਕੱਤਾ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਫਿਲਮ ਲਾਈਨ ਦੇ ਉਭਰਦੇ ਮੁਸਲਿਮ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਅਲਾਟ ਕਰਨ ਦਾ ਲਾਲਚ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਕਈ ਮੁਸਲਿਮ ਕਲਾਕਾਰ ਇੱਕ ਝਟਕੇ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਅਮੀਰ ਬਣਨ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਚਲੇ ਗਏ। ਜਦਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਈਆਂ ਦਾ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਕੋਈ ਡੂੰਘਾ ਸਬੰਧ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਹਾਲਾਂਕਿ ਵੰਡ ਦੇ 76 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਸਾਬਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਗਏ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦਾ ਕੱਦ ਕਦੇ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚ ਸਕਿਆ। ਕਿਉਂਕਿ ਫਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤੀ ਕਦੇ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮਾਂ ‘ਤੇ ਹਾਵੀ ਨਹੀਂ ਰਹੀ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਤੱਕ ਮੁਗਲ-ਏ-ਆਜ਼ਮ, ਪਾਕੀਜ਼ਾ, ਮੇਰੇ ਮਹਿਬੂਬ, ਸ਼ੋਲੇ, ਹਿਨਾ, ਨੂਰਜਹਾਂ, ਮਿਰਜ਼ਾ ਗਾਲਿਬ, ਉਮਰਾਓ ਜਾਨ, ਕੁਲੀ, ਅਮਰ ਅਕਬਰ ਐਂਥਨੀ, ਨਿਕਾਹ, ਬਾਜ਼ਾਰ, ਲੈਲਾ ਮਜਨੂੰ, ਦਿਲ ਹੀ ਤੋ ਹੈ ਪਲਕੀ, ਸ਼ੇਰੀਨ ਫਰਹਾਦ ਵਰਗੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕੀਆਂ।

1947 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮਾਂ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸਿਨੇਮਾਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਹੁਤ ਮਾੜੀ ਹੋਈ।
ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੱਲ ਦੱਸਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ਦਾ ਕੋਈ ਪ੍ਰਿੰਟ ਜਾਂ ਯੂ-ਟਿਊਬ ਲਿੰਕ ਉਪਲਬਧ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬੰਬਈ ਅਤੇ ਕਲਕੱਤਾ ਵਿੱਚ ਬਣੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਗੀਤ ਯੂਟਿਊਬ ‘ਤੇ ਸਿਰਫ  ਸੁਣਨ ਲਈ ਉਪਲਬਧ ਹਨ। ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਡਿਸਟ੍ਰੀਬਿਊਟਰਾਂ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਨ੍ਹਾਂ ਡਿਸਟ੍ਰੀਬਿਊਟਰਾਂ ਦੇ ਦਫਤਰਾਂ, ਗੈਰ-ਮੁਸਲਿਮ ਸਟੂਡੀਓ, ਥੀਏਟਰਾਂ ‘ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਜਾਂ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਟ ਨਸ਼ਟ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੋਦਾਮਾਂ ਵਿਚ ਨਜ਼ਰਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਜੋ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਅਖੰਡ ਭਾਰਤ ਦੇ ਚੰਗੇ ਦਿਨ ਯਾਦ ਨਾ ਰਹਿਣ। ਕੁਝ ਵੈਬਸਾਈਟਾਂ ਅਤੇ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨੇ ਜਾਣ ਵੇਲੇ ਗਲਤ ਵੰਡ ਰੇਖਾ ਖਿੱਚੀ ਸੀ। ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਸੀ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਵਾਰ ਅਫਵਾਹ ਫੈਲ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਲਾਹੌਰ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੰਗੇ ਹੋਏ। ਤਾਂ ਜੋ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਗੈਰ-ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਘਟਾਈ ਜਾ ਸਕੇ। ਇਸ ਗਲਤ ਵੰਡ ਰੇਖਾ ਕਾਰਨ ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵੱਡੇ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਵੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਆ ਗਏ। ਆਜਾਦ ਮੂਲਕ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕ ਆਜਾਦੀ ਦੇ 76 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਵੀ ਇਹ ਗੱਲ ਭੁੱਲ ਨਹੀਂ ਸਕੇ ਹਨ।